Svega nekoliko nedelja nakon nestanka, prema legendarnoj povesti, pet hiljada godina starog jermenskog istorijskog i etničkog identiteta Nagorno-Karabaha, „ne seća se više niko“ da su Jermeni uopšte i postojali u ovom predivnom i surovom planinskom „crnom“ ili „velikom vrtu“.
Sredinom oktobra ove godine Ilham Alijev, predsednik Azerbejdžana, na dvadesetogodišnjicu svoje vlasti Azerima je podario mogućnost da sa ushićenjem uživaju u nesvakidašnjem prizoru. Naime, nakon veoma brze političke i vojne pobede nad arcaškim Jermenima, Alijev se slavodobitno prošetao praznim ulicama sablasno pustih nagornokarabaških varošica, da bi ispred nekadašnje predsedničke palate Arcaha u Hankendiju podigao zastavu trijumfalnog Azerbejdžana.
Posle uzdizanja znamenja nesporne vlasti i suvereniteta Azerbejdžana u umorenom Stepanakertu, Alijev je kleknuo i uz vidljiv ponos i pijetet poljubio ovaj najvažniji nacionalni simbol Azera. Usledio je jedan sramotni čin, koji ne pristaje vojskovođi trijumfom „ovenčane“ soldateske.
Prilikom obilaska praznih prostorija predsedničke palate (negdašnjeg sedišta Vrhovnog sovjeta Nagornokarabaške Autonomne Oblasti do 1991. godine) u Stepanakertu Alijev je nogama izgazio na podnom prostoru postavljenu zastavu poraženih i proteranih jermenskih neprijatelja iz ugašenog Arcaha. Postoji li sramniji ili snažniji pečat utemeljene mržnje između ova dva naroda?!
No, u kontekstu izbijanja novog zamaha višedecenijskog rata između Izraelaca i Palestinaca, ali i pre nove eskalacije sukoba na Bliskom istoku, „čudo iz Hankendija“, odnosno bivšeg Arcaha zaboravljeno je i za manje od tri dana. „Nikad više“, čitamo sa „bezglasnih usana“ hiljada jermenskih izbeglica u Gorisu, koji žele da kažu da je njihova civilizacija u Karabahu okončala svoje postojanje.
„Nikad više“, čujemo sa „razdraganih i glasnih usana“ hiljada Azera, koji proslavljaju fakticitet da je višemilenijumsko prisustvo potomaka legendarnog rodonačelnika Jermena, Hajka, čukununuka biblijskog Noe i praunuka Jafeta na prostoru Karabaha, jednom zasvagda završeno. Karabah (izvedenica iz staroazerskog jezika, koja označava pojam velike ili crne bašte, odnosno vrta) geografski obuhvata šire prostranstvo zapadnih delova Azerbejdžana i južnih provincija savremene Jermenije.
Zapravo, ovaj pojam odnosi se na zemlju koja se prostire između Zangezurskih planina na zapadu do reke Araks na istoku, odnosno do tačke njenog spajanja sa rekom Kurom u Kursko-aračkoj ravnici. Obuhvata teritoriju koja je u XVIII veku pripadala Karabaškom kanatu, gde je ustanovljen granični pojas između Ruske i Persijske imperije 1813. godine.
U užem smislu, Nagorno-Karabah (izvedenica iz ruskog i azerskog jezika koja označava gornji vrt ili visoravan crnog, odnosno veliki vrt, tj. baštu) obuhvata samo centralni deo opisanog prostranstva i više se odnosi na politički entitet generisan u Ruskom carstvu i sovjetskoj eposi u prvoj polovini prethodnog stoleća.
U kolektivnoj svesti Jermeni neguju legendarno, a delimično i istorijsko sećanje na starovekovnu provinciju Arcah, koja je oko 180. godine pre nove ere pridružena tada moćnoj Kraljevini Velikoj Jermeniji. Prema rezultatima naučno-istraživačkih, istorijskih i arheoloških poslova, kao i na osnovu pisanih i materijalnih istorijskih izvora, starovekovni Jermeni naselili su se na prostor Nagorno-Karabaha, tj. Arcaha još u VII veku pre nove ere.
(kraj drugog dela)
Autor: Ognjen Karanović, istoričar, CZDS
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Ognjena Karanovića možete pročitati ovde:
Ognjen Karanović: Nestanak Nagorno Karabaha – crnog vrta Azije i Evrope (prvi deo)
Preuzmite android aplikaciju.
