Kada je ukinuta samovlasno i voljom Porte, Pećka patrijaršija 1766, Srpska crkva nije prestala da postoji.
Ona je i posle toga ostala najvažnija srpska institucija na teritoriji Habzburške monarhije i Osmanske carevine.
U Monarhiji ona ostaje da funkcioniše kroz Karlovačku mitropoliju, u Crnoj Gori Cetinjsku mitropoliju, a u Turskoj sa nizom eparhija koje su bile pod jurisdikcijom Carigradskog patrijarha. Duhovno jedinstvo, sasluživanje, međusobne veze nikada nisu prekinute, što će posle burnih dešavanja u 19. veku i tokom Velikog rata 1914-1918, dovesti do obnove Srpske patrijaršije 1920 godine. Oblasti su se ponovo ujedinile, na temeljima kanonskog i istorijskog prava, koje je postojalo mnogo pre 1766 godine.
Veliki broj primera svedoči o duhovnoj i kanonskoj povezanosti Srba koji žive na pomenutim teritorijama.
Petar Prvi Petrović Njegoš, srpski vladar Crne Gore, koji je kanonizovan kao Sveti Petar Cetinjski, hirotonisan je 1784. u Sremskim Karlovcima od strane mitropolita Mojsija Putnika. Na taj način je jedinstvo dve mitropolije, naslednice Pećke patrijaršije, potvrđeno i utvrđeno, kao što će biti slučaj u značajnom broju primera saradnje tokom 19 veka.
Iz Karlovaca će na Cetinje stizati crkvene knjige, obrazovani sveštenici da pomažu razvoj bogoslovlja u Crnoj Gori. Prvi rektor Cetinjske bogoslovije Milan Kostić, bio je Srbin iz Habzburške monarhije. Upravo Diptih Carigradske patrijaršije iz 1855, naglašava Karlovačku mitropoliju i Cetinjsku mitropoliju, kao naslednice Pećke patrijaršije. Na ovoj činjenici posebno su insistirali i vrsni poznavaoci istorije Srpske crkve Đoko Slijepčević i Ljubomir Durković Jakšić.
U političkim ekspanzivnim planovima Habzburška monarhija je pokušavala da mitropolita Stefana Stratimirovića i njegov uticaj posebno pojača u državi srpskih ustanika, znajući pri tome za veliki ugled i autoritet Karlovačkog prvojerarha.
Sam mitropolit je vrlo vešto vodio balansiranu politiku, ne naškodivši ni interesima ustanika ni Mitropolije. Lično Stratimirović je poslao svog učenika Petra Jovanovića u Kneževinu Srbiju da pomogne stvaranje crkvene organizacije, po ugledu na Karlovačku mitropoliju.
Mitropolit Petar Jovanović tako je povezao Srbe sa obe strane Dunava i Save, a ojačao i veze crkvene organizacije u dve Carevine. Veštom i upornom politikom kneza Miloša Obrenovića, upravo je Mitropolija Srbije postala autonomna 1831/32. godine, što je bio korak ka sticanju autokefalnosti posle Berlinskog kongresa 1879. godine. Naglašavamo da je uticaj i autoritet srpskih jerarha u celom ovom periodu bio od važnog značaja za rešavanje nacionalnog pitanja.
Tokom 19. veka Crkva je bila čuvar tradicija, simbol srpskog identiteta i duhovnosti, uspomena na vreme slave srpske države i stoga je srpsko jedinstvo bilo jedinstvo u Crkvi, dok se se stremilo nacionalnom oslobođenju i ujedinjenju.
Veliko nasleđe i veliki autoritet koji je Crkva imala bili su garant da duhovna snaga i snaga okupljanja u teškim vremenima imaju svoj jaki oslonac. Vremena koja su dolazila pokazala su da je takva snaga bila preko potrebna…
(nastaviće se)
Autor: Prof. dr Goran Vasin
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Gorana Vasina možete pročitati ovde:
Goran Vasin: Prečanski Srbi između Habzburga i Romanova (prvi deo)
Preuzmite android aplikaciju.
