Nacionalni identitet Mađara izgrađen je u više etapa i više pravaca tokom procesa istorijskog dugog trajanja. On je profilisan najpre kroz antiosmansku i antihabzburšku borbu, da bi kasnije primio oblik objedinjavanja teritorija Krune Sv Stefana (do 1918/1945) i antisovjetska-antikomunistička obeležja. Posebno su Revolucije 1848/1849 i 1956. karakteristične u tom pogledu. Nacionalni porazi koji su usledili posle pomenutih Revolucija učvršćeni su antihabzburškim /1848/ i antisovjetskim /1956/ tonovima. Tako se kult slobode, nacionalnog požrtvovanja i nacionalne nepravde, nadogradio u jednu od najvažnijih komponenata savremenog nacionalnog identiteta Mađara.
Više je faktora koji su uticali na način stvaranja mađarskog nacionalnog političkog koncepta. Duboko ukorenjeni u najpre antiosmansku, a potom i antihazburšku tradiciju, tvorci mađarske političke i državne nacije imali su prostor sa pogledom u prošlost. Kao primer uzimana je tradicija krune Sv. Stefana/ Sent Ištvana, kao temelj misli o mađarskoj srednjevekovnoj (moćnoj) državi.
Ideja o bolnom porazu kod Mohača 1526, kada je Mađarska bila jedina prepreka osmanskom nadiranju na hrišćansku Evropu deo je mozaika. Bolni i tragični porazi poput Mohača 1526, Vilagoša 1849, potom Trijanon 1920, te revolucije 1956, daju trajni pečat u oblikovanju mađarskog nacionalnog identiteta.
On se formira na tradicijama borbe za slobodu, čvrste međusobne povezanosti prostora na kojima žive Mađari i ratničkim tradicijama mađarskog naroda koje su bile posebno jake.
U svojim stavovima u odbrani Mađarske pragmatične sankcije (1723) političke elite su nalazile inspiraciju i oslonac u jačanju svesti jedinstva Mađara.
Antihabzburške tradicije će naći glasnog odjeka u detronizaciji Habzburga, najpre u Onodu 1708, a potom i 14. aprila 1849. U tom momentu Lajoš Košut je proglašen za regenta, a mađarska za nezavisnu državu od Habzburgovaca. Generalno Revolucija 1848, njeni Aprilski zakoni, vojna borba protiv Beča za odbranu ustava i teritorije duboko se urezala u kult mađarske države.
Ideja slobode i ravnopravnosti koje će simbolisati Vlada i Košut Lajoš do danas stoje kao temelji moderne mađarske države. Košut je svakako posle progonstva 1849, postao simbol nacionalnog junaka, što se posebno videlo prilikom prenosa njegovog tela u Budimpeštu. Uz najveće počasti i svečanosti i prisustvo nezapamćeno mnogo naroda, a evropska štampa toga vremena bila je prepuna izveštaja i napisa o tom važnom događaju.
Predaja generala Artura Gergeija kod Vilagoša 13. avgusta 1849, takođe je dan zapamćen u mađarskoj nacionalnoj istoriji.
Dana 6. oktobra 1849, 13 mađarskih generala je pogubljeno u Aradu. Scene pogubljenja iz Arada trajno su ostale urezane u kulturu sećanja kao jedan od najznačajnijih događaja. Simbol rušenja ideala slobode, težnje za poštovanjem prava i zakonitosti, mađarskog jedinstva, a ujedno i vesnik nastavka stalne borbe mađarskih elita za svoju nacionalnu državu u državi Habzburga.
Dodajmo, da je u komunističkoj istoriografiji posle Drugog svetskog rata, kult i duh revolucionara Košuta posebno negovan i istican kao primer rušenja starog poretka i buđenja nove socijalne pravde te i republikanskih ideja.
U pogledu čuvenih dešavanja 1956, u kreiranju identiteta jedinstva, oni imaju važnu ulogu. Dodajmo pre toga, u međuratnoj Mađarskoj spoznaja gubitka istorijskih teritorija bila je jedna od tačaka ključanja.
Nekadašnja Ugarska svedena je na trećinu svoje teritorije, Trijanonskim ugovorom 1920.
Mađarska je od 20. januara 1945. faktički prestala da aktivno vojno učestvuje u Drugom svetskom ratu, kada je potpisano primirje u Moskvi sa predstavnicima SSSR, SAD i Velike Britanije. Polako, ali sigurno od jeseni 1945, Sovjetski uticaj u Mađarskoj postaje trajniji i dominantniji. Vodeće ličnosti postaju Maćaš Rakoši, Imre Nađ, Janoš Kadar i Laslo Rajk.
Dešavanja Oktobra 1956, počinju simbolički 6. oktobra (istog dana kada su pogubljeni mađarski generali zapovednici mađarske revolucionarne vojske u Aradu 1849) kada su sahranjeni Laslo Rajku, Tibor Senjeji, Andraš Salai, Đerđ Palfi koji su osuđeni i pogubljeni na montiranom procesu tokom oktobra 1949. Na sahrani je prisustvovalo oko 100 000 ljudi.
Dana 17. oktobra 1956, udruženje pisaca zatražilo je da 15. mart 1848, kao dan Revolucije/ ustanka bude proglašen za nacionalni praznik.
Studenti Tehničkog fakulteta u Segedinu 22. oktobra su tražili da se vrati Košutov grb kao nacionalni simbol Mađarske i povuku Sovjetske trupe. U međuvremenu povukao se Rakoši, a demonstracije su zakazane za 23. oktobar.
U narednih 10-ak dana do 4. novembra, mahom na ulicama Budimpešte se rešavalo pitanje političkog opstanka tadašnje Mađarske. Osećanje antikomunizma preplavilo je studentsku omladinu širom Mađarske. Događaji se nižu dinamično i burno.
Uspon i pad Imrea Nađa, formiranje nove vlade 25. oktobra, istupanje Mađarske iz Varšavskog pakta 1. novembra, uz poznate događaje u jugoslovenskoj ambasadi (4-22. novembra), sovjetske tenkove na ulicama Budimpešte, daju skicu za portret Mađarske revolucije 1956.
Slika prvog pokušaja smene komunističkih vlasti ostala je trajna kolektivna spona u svesti Mađara. U kulturi sećanja i formiranju nacionalnog identiteta Revolucije 1848. i 1956, čine sastavnice koje su ključne po mnogo čemu. Stotine spomen obeležja širom Mađarske, simboli i zastave iz 1956, konstituisanje dva nacionalna praznika u martu i oktobru, svedoče o tome. Ništa manje postoji neprekidno podsećanje na najslavnijeg heroja nacije Košut Lajoša i tragične događaje u Aradu 1849.
Ideja i slika dve Revolucije koje su završene kratkoročno porazima, dali su u dugoročnom smislu nacionalnim elitama mogućnost da nadograde i prošire kolektivnu svest jačanjem upravo ideje slobode, otpora stranom faktoru, nacionalne posebnosti i hrišćanskim vrednostima.
Ideje Revolucija 1848. i 1956. stoga su jedan od stubova oslonaca, borbe za očuvanje i uzdizanje Mađarske i široko utkanog hrišćanskog nasleđa stare centralno-evropske države.
Autor: prof dr Goran Vasin
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Gorana Vasina možete pročitati ovde.
Preuzmite android aplikaciju.
