Danas je ponedeljak, 25. april, 115. dan 2022. Do kraja godine ima 250 dana.
1284 – Rođen je engleski kralj Edvard II. Njegova vladavina od 1307. do 1327. propraćena je nizom vojnih poraza u Škotskoj, posebno 1314. u bici kod Banokberna. Pre stupanja na presto, 1301. postao je prvi princ od Velsa. U septembru 1327. u zamku Berkli ubili su ga supruga Izabela od Francuske i njen ljubavnik Rodžer de Mortimer. Kraljičin ljubavnik je potom vladao u ime prestolonaslednika Edvarda III, koji ga je 1330. zatvorio i pogubio.
1595 – Umro je italijanski pisac Torkvato Taso. Najveći deo burnog života proveo je kao dvorski pesnik vojvode Alfonsa II od Este. U glavnom delu „Oslobođeni Jerusalim“ opisao je Prvi krstaški rat. Tri soneta i pet madrigala je posvetio dubrovčanki Cvijeti Zuzorić, a njegova poezija inspirisala je Getea, Bajrona pa i Ivana (Dživa) Gundulića.
1599 – Rođen je vođa Engleske revolucije Oliver Kromvel, čija je vojska porazila kraljevsku armiju 1644. kod Marston Murai 1645. kod Nezbija i zarobila kralja Čarlsa I. Kralj je osuđen na smrt i pogubljen 1649. Odbivši titulu kralja, Kromvel je 1653. postao protektor Engleske, Škotske i Irske. Dve godine posle njegove smrti 1658, monarhija je obnovljena. Period republike u istoriji Engleske ostao je zapamćen kao vreme strahovlade.
1744 – Umro je švedski fizičar i astronom Anders Celzijus, tvorac skale za merenje toplote nazvane njegovim imenom, na kojoj je tačka ključanja vode označena sa 100, a otapanja leda s nula stepeni. Osim Celzijusove skale u upotrebi su i Farenhajtova skala – sa 180 kao i Reomirova sa 80 stepeni. Bavio se i fenomenom severne svetlosti i efektima magnetnih smetnji, obavljao je svetlosna merenja i ispitivao meteorološke pojave i Jupiterove satelite, a sopstvenim sredstvima podigao je opservatoriju u rodnoj Upsali.
1792 – Pogubljenjem drumskog razbojnika Žaka Peletjea na trgu de Grev u Parizu, u Francuskoj je prvi put upotrebljena giljotina. Ona je bila poznata u Italiji još u 13. veku, kasnije u srednjem veku upotrebljavana je i u Škotskoj, Engleskoj i Nemačkoj. Njen pronalazak netačno je pripisan dr Žozefu Gijotinu, koji je samo Narodnoj skupštini Francuske predložio tu spravu za izvršenje smrtne kazne.
1859 – Prema projektu konzula Francuske u Aleksandriji Ferdinanda de Lesepsa, počela je izrada Sueckog kanala. Njegovim otvaranjem novembra 1869. spojeno je Sredozemno i Crveno More. Kanal dug 161 kilometar najkraći je plovni put iz Evrope ka Srednjem i Dalekom istoku.
1870 – Umro je srpski socijalista Živojin Žujović, prvi propagator i ideolog socijalizma u Srbiji. Bio je sledbenik Prudona. Socijalističke ideje prihvatio je tokom školovanja u Rusiji u Kijevu, gde je završio Duhovnu akademiju, zatim u Petrogradu i Minhenu na studijama filozofije. Objavio je više studija, rasprava i polemika i sarađivao u „Glasniku Srpskog učenog društva“, „Letopisu Matice srpske“ i u političkom listu „Srbija“.
1874 – Rođen je italijanski elektroinženjer i pronalazač Guljermo Markoni, jedan od pionira bežične telegrafije, koji je 1909. podelio Nobelovu nagradu za fiziku s nemačkim fizičarem Karlom Ferdinandom Braunom. Uspeo je 1901. da prvi pošalje bežični signal preko Atlantskog okeana i uspešno je usavršavao i primenjivao sopstvene i tuđe pronalaske. Podizao je radio stanice i eksperimentisao u bežičnoj telegrafiji, ali posle eksperimenata srpskog naučnika Nikole Tesle i ruskog fizičara Aleksandra Popova. Jedno vreme je smatran pronalazačem radija, ali mu je presudom Vrhovnog suda SAD oduzet patent, jer je Tesla već registrovao pronalazak u Federalnom uredu SAD za patente.
1893 – Rođen je srpski pisac Jovan Palavestra, kritičar i novinar. Pisao je pripovetke i drame, pozorišnu i književnu kritiku. Pevodio je Pšibiševskog, Flobera, Bodlera. Dela: drame „Savesti na vetru“, „Čovjek koji se snašao“, „Veliki skandal“, zbirke pripovedaka „Sivi vidici“, „Na belom hlebu“.
1898 – Kongres SAD objavio je rat Španiji, sutradan posle odluke Madrida da objavi neprijateljstva Vašingtonu. Tome je prethodio američki ultimatum Španiji da se povuče sa Kube. Brojnija i bolje opremljena američka vojska i mornarica brzo su porazile Špance, a SAD su mirovnim ugovorom prigrabile španske posede Kubu, Filipine, Portoriko i Guam. Kuba je formalno postala nezavisna dok su ostali bivši španski posedi postali zavisni od SAD. Portoriko i Guam su i danas posedi SAD.
1917 – Rođena je američka pevačica Ela Ficdžerald, nekrunisana „kraljica džeza“, savršene tehnike, izvanredne improvizatorske imaginacije i širokog glasovnog raspona. Čuvena je po „skat“ dijalozima sa velikim džez muzičarima poput Luisa Armstronga, Đuka Elingtona i Kaunta Bejzija.
1920 – Poljska vojska upala je u Ukrajinu, potom brzo napredovala i 6. maja zauzela Kijev. Mirom u Rigi 12. marta 1921. Poljska je dobila od Sovjetske Rusije teritorije koje je, između ostalih, naseljavalo i više miliona Ukrajinaca, Belorusa i Rusa.
1927 – Rođena je Korin Teljado, jedna od najplodnijih i najčitanijih autorki španskog (kastiljanskog) jezika. Pisala je takozvanu laku literaturu ljubavne sadržine. Njena dela prodata su ukupnom tiražu od čak 400 miliona primeraka, čime je postala najprodavaniji španski autor posle Servantesa. Posebnu popularnost uživala je u Latinskoj Americi, gde su prema njenim delima snimani filmovi i popularne tv serije, takozvane „sapunice“.
1928 – Umro je ruski general baron Petar Nikolajevič Vrangel, jedan od najznačajnijih belogardejskih komandanata, koji se posle Oktobarske revolucije borio u Ukrajini protiv sovjetske vlasti. Posle poraza u novembru 1920. kada je Crvena armija zauzela utvrđenje na Perekopu, sa ostatkom belih snaga napustio je Rusiju. Sahranjen je, po sopstvenoj želji, u ruskoj crkvi u Beogradu.
1938 – Umro je srpski general i vojni pisac Živko Pavlović, član Srpske kraljevske akademije, učesnik oba balkanska i Prvog svetskog rata. U Prvom balkanskom ratu bio je načelnik štaba Primorskog kora koji je opsedao Skadar, a u Drugom načelnik Operativnog odeljenja srpske Vrhovne komande. U Prvom svetskom ratu bio je jedan od najbližih saradnika vojvode Radomira Putnika, a kao pomoćnik načelnika štaba Vrhovne komande rukovodio je povlačenjem srpske vojske kroz Crnu Goru i Albaniju. Na Solunskom frontu komandovao je 1916. i 1917. Šumadijskom divizijom. Penzionisan je 1923. navodno zbog neslaganja s kraljem Aleksandrom I Karađorđevićem. Dela: vojne studije „Bitka na Jadru avgusta 1913. godine“, „Opsada Skadra 1912.-1913.“, „Bitka na Kolubari“, „Beogradska operacija“.
1945 – Sovjetske i američke trupe srele su su se prvi put u Drugom svetskom ratu kod mesta Torgau u Nemačkoj. Bile su to jedinice Prvog ukrajinskog fronta i Prve američke armije. Dva dana kasnije na zapadnoj obali Labe sastale su se komande 58. sovjetske gardijske i 69. američke armije.
1945 – U San Francisku je 45 zemalja antihitlerovske koalicije, uključujući Jugoslaviju, počelo osnivačku konferencija UN.
1971 – U Vašingtonu je oko 200.000 ljudi demonstriralo protiv Vijetnamskog rata.
1974 – U Portugaliji je u državnom udaru, poznatom kao „revolucija karanfila“, akcijom oružanih snaga, bez prolivanja krvi, oboren režim Marsela Kaetana. Tako je okončan period od 48 godina poretka koju je utemeljio Antonio Salazar. Vlast je preuzela Hunta nacionalnog spasa generala Antonija Ribeire de Spinole, koja je portugalskim kolonijama (zvanično prekomorskim provincijama) priznala pravo na samoopredeljenje, posle višedecenijskog oružanog sukoba.
1975 – U Portugaliji je na prvim slobodnim izborima posle pola stoleća pobedila Socijalistička patija Marija Soareša.
1980 – Misija američkih komandosa, koja je trebalo da spase u Teheranu 53 člana ambasade SAD, pretvorene u taoce, propala je u iranskoj pustinji, posle pogibije osam Amerikanaca u sudaru helikoptera sa avionom.
1980 – Danski „Boing 727“, koji je čarter letom prevozio britanske turiste na liniji Mančester-Tenerife, udario je u planinu oko 30 kilometara južno od aerodroma „Los Rodeos“ i nesreću nije preživeo niko od 146 putnika i članova posade.
1982 – Poslednji izraelski vojnici napustili su Sinaj, okončavši 15-godišnju okupaciju tog egipatskog poluostrva.
1991 – Plenum Komunističke partije Sovjetskog Saveza je odlučio da Mihail Gorbačov i dalje predvodi partiju, uprkos višečasovnih oštrih kritika posle kojih je ponudio ostavku.
1993 – Na referendumu u Rusiji 62 odsto glasača podržalo je kurs predsednika Borisa Jeljcina.
1994 – Na sastanku u Londonu predstavnici SAD, Rusije, Velike Britanije i Francuske doneli su odluku o formiranju Kontakt grupe radi usklađivanja akcija SAD, Rusije, Ujedinjenih nacija i Evropske unije u Bosni i Hercegovini i pripreme celovitog mirovnog plana. Dogovoreno je da Kontakt grupu čini pet zemalja – SAD, Rusija, Velika Britanija, Francuska i Nemačka.
1995 – Umrla je američka pozorišna i filmska glumica Džindžer Rodžers, koja je svetsku slavu stekla kao partnerka Freda Astera u romantičnim mjuziklima, s elegantnim i ljupkim igračkim numerama. Filmovi: „Mače po profesiji“, „Zvižduk u noći“, „Ne kladi se na ljubav“, „Veseli razvod“, „Ponoćna zvezda“, „Hoćemo li plesati“, „Priča o Vernon i Ireni Kastl“, „Kiti Foil“ (Oskar), „Major i Malena“, „Roberta“.
1999 – U petom vazdušnom napadu na hemijsku industriju „Milan Blagojević“ u Lučanima, NATO avijacija je s 12 projektila uništila i poslednje preostale pogone tog kompleksa koji je zapošljavao 4.000 osoba.
2001 – Policija je uhapsila bivšeg filipinskog predsednika Džozefa Estradu pod optužbom za pljačku, rasteravši prethodno stotine njegovih pristalica ispred njegove kuće u Manili.
2002 – Rusija je saopštila da su njene snage likvidirale arapskog islamskog teroristu Hataba, jednog od predvodnika čečenskih separatista, osumnjičenog i da je povezan s mrežom Al Kaida Osame bin Ladena.
2005 – U železničkoj nesreći u japanskom gradu Amagasaki, kada je voz u punoj brzini izleteo iz šina i udario u stambenu zgradu, poginulo je 107 osoba, a povređeno je 460.
2005 – Umro je srpski književnik, književni kritičar, esejista, kulturni i javni radnik Čedomir Mirković. U književni život Beograda uključio se kao član redakcije „Književnih novina“, a profesionalnu karijeru započeo je na televiziji, gde se nalazio na funkcijama glavnog urednika Školskog i Kulturno obrazovnog programa. Na mestu glavnog urednika izdavačke kuće „Prosveta“ bio je od 1994. do 2000. godine. Dela: „Pisci, knjige, čitaoci“, Bez iluzija“, „Jedna decenija“, „Ponoćni dnevnik“, „Argumenti i ocene“, „Zmajev znak na koricama“, „U kritičarskoj dokolici“, „Pogorelci“, „Mrak u mraku“, „1001 dan nadomak ćutanja“.
2008 – Umro je Milan Kangrga, filozof, jedan od najistaknutijih intelektualaca negdašnje Jugoslavije. Gotovo tri decenije bio je šef katedre za etiku zagrebačkog Filozofskog fakulteta. Kao predavač, boravio je na univerzitetima u Hajdelbergu, Frajburgu, Vircburgu, Ahenu, Bonu, Minhenu, Pragu, Bratislavi, Budimpešti, Kijevu, Moskvi, Sankt Peterburgu (tada Lenjingrad). Jedan je od osnivača časopisa „Praksis“, koji je uživao svetski ugled, kao i znamenite Korčulanske letnje škole, na kojoj su gostovala gotovo sva relevantna imena filozofije i uopšte društvene teorije tadašnjeg sveta. Objavio je 15 knjiga, preko 60 članaka, od čega 13 u inostranim edicijama na nemačkom, engleskom, italijanskom, španskom. Dela: „Etika i sloboda“, „Smisao povijesnoga“, „Hegel-Marx“, „Šverceri vlastitog života“, „Nacionalizam ili demokracija“.
2009 – Direktor Svetske zdravstvene organizacije (SZO) Margaret Čan izjavila je da pojava novog gripa u Meksiku, gde je do tada umrlo 68 osoba, i SAD, gde je ustanovljeno osam slučajeva, ima potencijal da preraste u pandemiju. Običan grip godišnje odnese između 250.000 i 500.000 života širom sveta. Novi tip gripa zabrinuo je stručnjake zbog brzog širenja i nepostojanja odgovarajuće prevencije.
Preuzmite android aplikaciju.
