Nedavno usvajanje zakona o kulturnom nasleđu u Narodnoj skupštini Republike Srbije, a u kome je rečeno kako se dubrovačka književnost smatra i srpskim i hrvatskim nasleđem izazvala je, po ko zna koji put, salvu uvreda i izliva mržnje sa hrvatske strane.
Slične reakcije smo već čuli kada su neka dela dubrovačke književnosti uvrštena u ediciju Deset vekova srpske književnosti. Reakcije hrvatskih institucija, naročito Matice hrvatske 18. januara ove godine u mnogome podsećaju na ratnu propagandu devedesetih godina, gde se Dubrovnik tretira kao hrvatska teritorija, koju Srbi tobože osvajaju.
Ali, gde je u stvari istorijska istina?
Dubrovnik je po prvi put ušao u sastav Hrvatske 1939. godine, kada je sporazumom Cvetković-Maček stvorena Banovina Hrvatska. Nikada pre toga ovaj stari i ugledni grad nije bio u sastavu Hrvatske.
Ovaj su grad osnovale izbeglice iz grada Epidaura, koje su bežale od avaro-slovenske najezde tokom sedmog veka. U zaleđu ovog grada koji je vremenom poneo latinski naziv Raguzijum formirale su se, doseljavanjem Srba, i prve države u dubrovačkom zaleđu—Zahumlje, Travunija i Paganija (Neretljanska kneževina). Najverovatnije srpsko, odnosno slovensko naselje Dubrava dalo je slovensko ime grada Dubrovnik.
Od svog osnivanja pa sve do kraja XII veka Dubrovnik je priznavao vrhovnu vizantijsku vlast.
Štaviše, zaštitnik Dubrovnika postao je Sveti Vlaho, odnosno Sveti Vlasije, svetitelj koji je za života bio episkop Sevastije u Kapadokiji. Postradao je 316. godine u vreme progona hrišćana. Docniji dubrovački pisci su smatrali da se proslava ovog sveca kao zaštitnika grada proslavlja od 971. godine. Na zapadu je kult ovog sveca nešto kasnije razvijen i u poznom srednjem veku postao je jedan od Četrnaestorice svetih pomoćnika. Crkva Svetog Vlaha u Dubrovniku je nastala kao vizantijska hramovna građevina, čiji temelji i danas postoje.
Nakon Vizantije, Dubrovnik je nastavio svoj relativno samostalan razvoj pod vrhovnom vlašću Mletačke Republike (1204-1358), a do 1526. godine bio je pod Ugarskom.
Nakon toga formalno su bili vazali Osmanskog carstva, ali suštinski u svemu slobodni, sem što su godišnje plaćali 12500 dukata Turcima, sve do 1804. godine. Dubrovačka republika je bila najvažniji spoljnotrgovinski partner srednjovekovne Srbije, od Nemanjića pa sve do propasti srpske Despotovine.
Zbog tih čestih kontakata arhiv u Dubrovniku je i danas bez sumnje najvažniji rudnik srpskih srednjovekovnih dokumenata. Dubrovačka ćirilička (srpska) kancelarija proizvela je izuzetno značajan broj pisama, povelja i drugih spisa.
Što se, pak, jezika i književnosti tiče, prvi je Džonko Kaličević, ćiriličnim pismom, 1421. godine, u zgradi carinarnice, do danas čuvenoj palati Sponzi, na stranici dubrovačkog carinskog statuta zapisao stihove koji glase:
Sada sam ostavljen srid morske pučine,
Valovi moćno bjen, dažd dojde s visine;
Kad dojdoh na kopni, mnih da sam…
Dubrovčani su voleli da ističu svoj slovinski identitet, i doista on je najzastupljeniji u istorijskim izvorima, ali se neretko mogu sretati i reminiscencije na srpski kulturni identitet.
Srpstvo i slovinstvo Dubrovnika počelo je da se osporava tek mnogo vekova kasnije, kada je Austrija počela da širi hrvatsku propagandu u gradu. Veliki broj uglednih Srba rimokatolika potekao je iz ovog grada: Ruđer Bošković, Ivan Gundulić, Medo Pucić, Valtazar Bogišić i drugi.
Srpska stranka je u Dubrovniku delovala od 1867. godine, a Matica srpska (dubrovačka) od 1909. godine. Štaviše, krajem 1890. godine, prema austrougarskom popisu 86,9% stanovništva se izjasnilo da govori srpskim jezikom. Upravo zbog činjenice da je štokavsko narečje srpskog jezika kohezivni faktor najznačajniji srpski naučnici smatraju dubrovačku kulturu ili za srpsku ili kao zajedničku srpsko-hrvatsku kulturnu baštinu.
Da sumiramo, dubrovački identitet se najviše može tumačiti kao prvenstveno slovenski (slovinski), kako su ga i sami najčešće nazivali.
Srpski jezik i ćirilično pismo značajan su deo tog kompleksnog identiteta. Zbog svega ovoga dubrovačka kultura je i srpska, i nije reč ni o kakvom prisvajanju tuđeg, već potvrđivanju svoga. Pri tome, niti srpski zakoni, niti srpska nauka, ne odbacuju da se dubrovačka kultura može i treba posmatrati i kao deo hrvatskoga nasleđa.
Autor: Prof. dr Boris Stojkovski
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Borisa Stojkovskog možete pročitati ovde:
Boris Stojkovski: Koliko su Srbi i Hrvati živeli u zajedničkim državama?
Preuzmite android aplikaciju.
