„Hoćemo da obučemo prvo srpsku košulju, jer nam je ona najbliža, a posle toga zaogrnućemo se ogrtačem Jugoslovena“. Ovo su reči Jaše Tomića, koje je izgovorio 25. novembra 1918. godine, na Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu. Jaša Tomić je smatrao prirodnim da se Srbi Vojvodine politički najpre ujedine sa Srbijom, a da potom zajedno kao integralni deo Srbije uđu u zajedničku državu.
Tomićeva koncepcija ujedinjenja Vojvodine nije bila jedina, ali sa današnje vremenske distance, za srpski nacionalni interes u Vojvodini dragoceno je što je ona preovladala te 1918. godine.
Na samom kraju Prvog svetskog rata, višenacionalna Austrougarska monarhija se u oktobru 1918. raspala kao kula od karata.
Poražena na frontu Habzburška monarhija je doživela i politički poraz na unutrašnjem planu u organizovanju opstanka svoje države. Vladajuće klase Nemaca i Mađara nisu mogle da izdrže ogroman pritisak nacionalnih manjina carstava.
Postavilo se pitanje na koji način će se ostvariti ujedinjenje Srba iz Ugarske sa Srbijom. Narodni odbor Srba u Ugarskoj prihvatio se zadatka da ostvari svoje težnje vodeći se principom „ da svaki narod ima pravo da sam određuje svoju sudbinu“.
Ubrzo posle ulaska srpske vojske u Novi Sad, Narodni odbor je nesmetano započeo pripreme za održavanje Velike narodne skupštine, čiji je zadatak bio da proglasi otcepljenje od Ugarske i odluči o državnopravnom položaju Vojvodine.
Organizovan je jedan poodbor, u koji su ušli radikali Jaša Tomić i Mita Klicin, demokrati dr Milan Petrović i dr Ignjat Pavlas, kao i socijalista Pavle Tatić, njihov zadatak je bio da pripreme izborni red i predloge odluke Velike narodne skupštine.
Prema izbornom redu, pravo glasa imali su svi članovi opština s navršenih 20 godina, i to kako muškarci, tako i žene, a na svakih hiljadu stanovnika, trebalo je birati jednog poslanika. Pravo glasa imali su Srbi, Bunjevci i drugi Sloveni, ali ne i Mađari i Nemci.
Izborni red nije predviđao nikakve cenzuse, a i ženama je dao aktivno i pasivno biračko pravo, a bio je napredniji ne samo od mađarskog nego i od kasnije donetog Zakona o izboru poslanika za Ustavotvornu skupštinu Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca.
Povodom načina prisajedinjenja Vojvodine Srbiji razmimoišli su se radikali s demokratima, među kojima su se posebno isticali Vasa Stajić, Tihomir Ostojić i Milan Petrović. Demokrate su zagovarale ideju ujedinjenja posredstvom Narodnog vijeća u Zagrebu.
Jaša Tomić je tim povodom izjavio da će se radije iseliti u Tursku i poturčiti nego što će živeti u zemlji u kojoj neće smeti da bude Srbin. Hrvatski politički predvodnik Stjepan Radić insistirao je da se na granici Hrvatske zaustavi „tuđa srpska vojska.
Dan uoči Velike narodne skupštine, 24. novembra 1918. održan je zbor u Rumi, koji je sazvao radikalski prvak dr Žarko Miladinović, predsednik Narodnog veća u Rumi, a zboru je prisustvovalo 700 učesnika koji su usvojili sledeću rezoluciju:
„Zbor izaslanika iz Srema traži da se ostvari jedinstvena i demokratski uređena država SHS pod dinastijom Karađorđevića i očekuje od Veća u Zagrebu da se što pre ostvari jedinstvena zajednička vlada sa sedištem u Beogradu. Za slučaj plemenskog ili političkog cepanja, izjavljuju zastupnici iz Srema kao izaslanici naroda, da se odlučuju za neposredno prisajedinjenje Srema Kraljevini Srbiji.“
Na Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu 25. novembra 1918. prisustvovalo je 757 poslanika, koji su zastupali 211 opština iz Banata, Bačke i Baranje.
Među pomenutim poslanicima bilo je 578 Srba, 84 Bunjevca, 62 Slovaka, 21 Rusin, šestoro Nemaca i jedan Mađar, a među poslanicima bilo je i sedam žena. Kao najstariji poslanik u svečanoj sali novosadskog „Grand hotela“ Skupštinu je otvorio sveštenik i pesnik Jovan Hranilović.
Kada je skupština konstituisana, njome je predsedavao dr Ignjat Pavlas, koji je kao podnosilac glavne odluke najavio Jašu Tomića, predsednika Srpskog narodnog odbora Novog Sada. Jaša Tomić je sledećim rečima na skupštini obrazložio prisajedinjenje Vojvodine Kraljevini Srbiji:
„Priključujemo se Kraljevini Srbiji, koja je svojim dosadašnjim radom i razvitkom ujemčavala slobodu, ravnopravnost, napredak u svakom pravcu, ne samo nama nego i svima slovenskim pa i neslovenskim narodima, koji s nama zajedno žive.“
Posle zasedanja Skupštine, delegaciju pod vođstvom Jaše Tomića i Blaška Rajića primio je u Beogradu, u Vladi Kraljevine Srbije regent Aleksandar Karađorđević.
Prisajedinjenje Vojvodine Srbiji te 1918. godine, predstavljalo je završni čin dugotrajnog istorijskog procesa, koji se sastojao u neprestanoj borbi za očuvanje srpske nacionalne i verske posebnosti.
Srpski narod je ujedinjenjem 1918. godine, pokazao čitavom svetu, da iako su bili pod vekovnom tuđinskom vlašću, uspeli su da očuvaju nacionalnu svest.
Danas, sa vremenskom distancom većom od jednog veka, vidimo dalekovidost Jaše Tomića, koji je po svaku cenu hteo ujedinjenje Vojvodine prvo sa Srbijom, pa tek onda zastupao tezu o „ogrtaču Jugoslovena“. Da je prisajedinjenje Vojvodine ostvareno tada preko Zagreba, bila bi to dobra šansa koju hrvatska politička elita ne bi propustila, a i danas nastoji da prigrabi neke delove Vojvodine.
Preuzmite android aplikaciju.
