Đovani Ermete Gaeta je bio pesnik i kompozitor koji je u svojim stihovima umeo da oživi duh jedne epohe izražavajući na izuzetan način opšti, narodni i nacionalni značaj pesme, tipičan za Italiju i pogotovo Napulj. Njegova Pesma o reci Pijavi opevala je borbeno zalaganje Italijana u Velikom ratu.
Načelnik generalštaba Armando Diaz je govorio da je Gaeta sposobniji od ma kog generala u motivisanju trupa, a posle pada fašizma se čak razmišljalo da Pesma o reci Pijavi postane italijanska himna. Uprkos tome, Gaeta nije poznat širokoj publici koliko zaslužuje. Otuda ideja da se, na stogodišnjicu prvog izdanja, opet objavi njegova knjiga Srpska pesma, uz zajedničko zalaganje izdavača Sandra Tetija (Rim) i Arhiva Vojvodine (Novi Sad).
Zarad lakšeg razumevanja ovo izdanje obuhvata i uvodne priloge italijanskih i srpskih znalaca koji čitaocu približavaju istorijski i kulturni kontekst u kome je ovo delo nastalo i u kome se njegova ranja odvija.
Frančesko Leončini (Univerzitet Ka Foskari u Veneciji) razmatra odnos dveju obala Jadrana i, u širem smislu, ulogu Balkana u istorijskim okvirima Evrope; Ljubinka Trgovčević (Univerzitet u Beogradu) opisuje sled događaja u Srbiji u vreme Velikog rata, od Sarajevskog atentata do proglašenja Jugoslavije; Miljan Milkić (Institut za strategijska istraživanja, Beograd) daje istorijski prikaz Solunskog fronta, perioda u kome se upravo događa radnja Srpske pesme; i najzad, Luka Alteri (Univerzitet Sapijenca u Rimu) objašnjava ulogu pesme kao sredstva političkog i društvenog izraza u italijanskoj kulturi, što je, zapravo, veoma karakteristično i za srpski kontekst, budući da su svi značajni istorijski momenti na Balkanu našli svoj način iskazivanja i u muzičkom stvaralaštvu: dovoljno je pomenuti značaj koji ima pesma Tamo daleko u kolektivnom sećanju Srba iz vremena Velikog rata.
Glavni podstrek za objavljivanje knjige potiče od organizacije Jugocoord koja godinama igra važnu ulogu u upućivanju italijanskog javnog mnjenja o pitanjima balkanske realnosti. Osim literarne vrednosti, Srpska pesma je značajna i kao izraz solidarnosti sa Južnim Slovenima, prisutan u italijanskoj misli još od XIX veka, iz perioda Risorđimenta.
Ujedinjenju Italije doprinele su dve struje: republikanska na čelu sa Đ. Macinijem, i liberalna čiji je oslonac bila pijemontska monarhija. Obe ove struje su imale za cilj ujedinjenje zemlje, ali su bile različitih ideja o obliku uređenja nove države, pa čak i kako do ujedinjenja doći. Delio ih je takođe i stav o ulozi jugoslovenskih naroda.
Macini, u skladu sa svojim demokratskim principima, bio je za borbu naroda i smatrao je Slovene prirodnim saveznicima protiv Austrije zalažući se za raspad Habzburške monarhije. Po njegovoj koncepciji, kraj Austrijskog carstva predstavljao je neophodnu etapu za podsticaj reorganizovanja geografske karte Evrope i za stvaranje raznih nacionalnih država koje bi miroljubivo koegzistirale. Protivna uplitanju masa u politički život, vladajuća klasa Pijemonta pod dinastijom Savoja je, zapravo, smatrala da Austriju ne treba rušiti.
Bilo je bolje ubediti je da napusti okupirane italijanske teritorije i da se usmeri prema Istoku. Teoretičar ove ideje bio je Masimo D’Aceljio koji je osmislio sintagmu austrijsko “orijentisanje ka Istoku”: ukoliko bi Beč više teritorija osvojio na evropskom Istoku, utoliko bi manje otpora davao pri napuštanju italijanskih oblasti.
U takvom kontekstu su slovenski narodi postajali žrtva ujedinjenja Italije.
Konačnu prevagu između te dve struje Risorđimenta zadobila je ona monarhističko-konzervativna, što se potom odrazilo i na međunarodnu politiku Kraljevine Italije. Stupanjem u Trojni savez 1882. godine, Italija se ujedinila s Nemačkom i Austrijom, odričući se nadahnutih iredentista, zapravo ih uslovljavajući da s Bečom budu u dobrim odnosima.
Ali pokret inspirisan Macinijevim idejama i dalje je opstajao u Italiji. Dok je monarhistička vlada odlagala na neodređeno vreme proces nacionalnog ujedinjenja, republikanski dobrovoljci su odlazili na Balkan da pruže podršku tamošnjim ustanicima, obnavljajući tako internacionalnu garibaldinsku tradiciju.
Dešavalo se to u vreme ustanka u Bosni 1875-78. a potom i u balkanskim ratovima 1912-1913.
Na početku Velikog rata italijanska diplomatija je nameravala da podrži austrijsku agresiju na Srbiju, pod uslovom da za uzvrat povrati oblast Trentino. Ali lucidni posmatrači, među kojima Gaetano Salvemini, nisu propuštali a da ne naglase analogiju između uloge Srbije kao nukleusa jugoslovenskog ujedinjenja i one koju je Pijemont prihvatio u doba italijanskog Risorđimenta.
Uz to, čim je Austrija napala Srbiju, grupa od sedmorice mladih italijanskih republikanaca krenula je u pomoć srpskoj vojsci. Upućeni su na Drinu, na srpsko-bosansku granicu, gde su se upravo vodile prve borbe protiv habzburških trupa i gde su se mladi garibaldinci istakli po svojoj izuzetnoj hrabrosti.
Njihov doprinos nije bio odlučujući u ratnim naporima srpskih trupa, tim pre što je petorica garibaldinaca već u prvim sukobima poginula, ali njihovo prisustvo je imalo neprocenjiv simbolički značaj. Diplomatske igre Rima, u tom periodu, nisu davale nikakav efekat. Luiđi Albertini, čuveni direktor lista Corriere della Sera, govorio je da „osim bruke, nikakvog rezultata nije bilo“.
S taktiziranjem se nije prestalo čak ni po objavi rata Austriji 1915. godine; italijanska vlada se protivila kako rušenju Habzburške monarhije tako i jugoslovenskom ujedinjenju. Ovo stoga što Rim nije težio samo oslobađanju teritorija naseljenih Italijanima: priželjkivao je jadransku imperiju, kako upravo govori u svojoj knjizi U potrazi za imperijom: Italija i Balkan početkom XX veka Dragoljub Živojinović, jedan od najznačajnijih savremenih srpskih istoričara, i to je bila prepreka da se postigne sporazum sa Srbijom.
Zvaničnoj italijanskoj politici ubedljivo se suprotstavio pokret demokratskog intervencionizma, predlažući macinijevske ideje o savezu s Južnim Slovenima. Nažalost, njihovom upozorenju se nije pridavala pažnja, pa su posle Velikog rata odnosi Rima i Beograda, takođe iz tih razloga, bivali često veoma suprotstavljeni. U takvom kontekstu, svi pokušaji usredsređeni na poimanje istorije i kulture balkanskih naroda naišli su na razne poteškoće.
Nedavni ratovi devedesetih godina su nanovo pobudili, i u Italiji i u Evropi, stare predrasude o Balkanu kao opasnom mestu gde žive primitivni narodi.
To je, više od drugih, pogodilo Srbiju koja je bila podvrgnuta pravoj demonizaciji. Ali kao što je Gaetino delo bilo čin solidarnosti sa Srbijom, koja je u Velikom ratu pretrpela nečuvena stradanja, da bi potom iz svog pepela vaskrsla, ovo izdanje ukazuje da je uvek, i u najtežim trenucima, unutar italijanskog javnog mnjenja postojala struja koja je imala razumevanja za prilike s druge strane Jadrana.
To je razlog što smo odlučili da ponudimo ovu knjigu i na srpskom jeziku, smatrajući je veoma korisnom ne samo za Srbiju već i za čitav balkanski prostor, jer su, konačno, i Gaeta i italijanski macinijanci cenili Srbiju kako zbog njene osobenosti, tako i zbog njene uloge kao države-vodilje u oslobađanju jugoslovenskih naroda od tuđinskog jarma.
Preuzmite android aplikaciju.
