Vojvođanski autonomaši danas generišu mnogo manju političku i društvenu snagu nego što je to bio slučaj pre samo nešto više od decenije. Ova ideja i pokret, međutim, nisu nastali preko noći i oni imaju svoj istorijat koji se može jasno definisati kroz događaje i činioce tokom skoro čitavog XX veka. Gde su onda koreni autonomaštva u Vojvodini i ko su kreatori ove ideje koja je u jednom momentu predstavljala opasnost za čitavu državu?
Pojam autonomija je sastavljen od dve grčke reči: auto (sam) i nomos (pravilo, zakon), što u slobodnom prevodu stvara reč samozakonje.
Politička konotacija termina autonomija vezana je za mogućnost samostalnog donošenja i sprovođenja propisa ili donošenja i izvršavanja propisa nezavisno od državne vlasti, definisano kao „određeni stepen samostalnosti manjeg kolektiviteta prema većoj celini, koji se nalazi između dve krajnosti: potčinjenosti i nezavisnosti“.
U ovom slučaju manji kolektivitet predstavlja pokrajinu, a veći državu, u našem slučaju republiku.
Autonomaštvo ili autonomizam, što je termin koji sledbenici ove ideje više preferiraju, jeste jasno ideološki utemeljeno ostvarivanje autonomije u političkom životu Srbije, a koji je vezan gotovo isključivo za Vojvodinu, budući da je borba za kosovsko-metohijsku autonomiju vremenom dobila obrise separatizma, uspostavljanjem dominacije albanskog stanovništva na toj srpskoj pokrajini.
Oblast današnje Vojvodine, sa određenim teritorijalnim proširenjima i suženjima, koja su zavisila od tadašnje volje Habzburške monarhije i mogućnosti Srba da se izbore za svoju teritorijalnu autonomiju unutar carstva, nosila je različite nazive: Srpska Vojvodina, Srpsko Vojvodstvo ili Vojvodina Srbija (1848 – 1849), Vojvodstvo Srbija (1849 – 1860), a od 1945. godine i dolaska komunista na vlast, oblast Bačke, Srema, Banata (a nekada i Baranje), nosi naziv Vojvodina.
Sama reč „Vojvodina“ ukazuje da je to oblast kojom upravlja vojvoda.
Sve do ukidanja Srpske Vojvodine i Vojvodstva Srbije, kao autonomnih oblasti Srba u Austrijskom carstvu, teritorija je u svakom od imena, kojih je bilo više, nosila naziv „Srbija“ ili „Srpska“, čime se ukazivalo da je to teritorija koju su formirali Srbi, ostvarujući tako zahtev za autonomijom u okviru carstva, uz uvažavanje prava svih ostalih naroda koji su na teritorijama Vojvodine živeli.
Kada su vojvođanske oblasti 1918. prisajedinjene Kraljevini Srbiji, taj čin je ostvaren na Velikoj narodnoj skupštini Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji, što znači da se naziv Vojvodina tada nije ni pominjao!
Ime Vojvodina se, nakon Vojvodstva Srbije koje je ukinuto 1860. godine, u ustavno-pravne okvire (ovaj put jugoslovenske komunističke države) vraća 1945. godine ali bez prefiksa „Srpska“ koji je poslednji put sadržala.
Iza ovog poteza revolucionarne vlasti i komunističke partije, a što će se mnogo godina kasnije ispostaviti kao tačno, krila se namera da se Vojvodina odvoji od ostatka Srbije i da joj se kreira novi identitet i istorija, a sve pod mantrom multietničnosti i multikulturalnosti koju ostatak Srbije ne poznaje.
Istorija autonomije vojvođanskih oblasti može da se razvrsta na dva osnovna perioda, u zavisnosti od karaktera i cilja koji je imala.
Prvi je autonomija vojvođanskih Srba do prisajedinjenja Bačke, Banata, Baranje i Srema Kraljevini Srbiji novembra 1918. i sa Srbijom potonjoj Kraljevini SHS, a drugi je od nastanka Kraljevine SHS do danas.
Suština autonomije Srba u granicama Habzburške monarhije i Austro-ugarskog carstva bila je očuvanje kulturnih, verskih i narodnih običaja srpskog naroda, sa ciljem da se oblasti na kojima su Srbi živeli i koje su seobama naselili u povoljnom momentu pripoje matici Srbiji.
S druge strane, karakter autonomije u novostvorenoj, velikoj jugoslovenskoj državi, kako monarhističkoj tako i još izraženije socijalističkoj, bio je više socio-ekonomski i politički.
Ideje o autonomiji Vojvodine, ovaj put na drugačijim temeljima postavljene od onih koje su Srbi zahtevali kroz istoriju postojanja Habzburške monarhije i Austro-ugarske, ponovo se rađaju krajem dvadesetih i početkom tridesetih godina 20. veka i uporište imaju među Srbima imućnijeg i obrazovanijeg sloja: posednicima, većim i srednjim trgovcima, preduzetnicima, privrednicima, intelektualcima i službenicima pretežno liberalno-demokratske političke orijentacije.
Činjenica da je Vojvodina bila poreski najopterećenije područje u državi, jer je ta oblast izdvajala 25% poreza u odnosu na 14,8% stanovništva i 10,6% teritorije, umnogome je doprinela rađanju vojvođanske autonomije kakva nam ranije nije bila poznata.
Neki od nosioca ove ideje bili su: Dušan Duda Bošković – advokat iz Pančeva i predsednik Samostalne demokratske stranke, Jovan Joca Lalošević – advokat iz Sombora i član Radikalne stranke, Blaško Rajić – lider Stranke bačkih Hrvata iz Subotice, predstavnik vojvođanskih Mađara Ivan Nađ iz Bečeja, Janko Bunjik kao zastupnik Slovaka i drugi.
Najveći propagandni list vojvođanskog autonomaštva bio je list „Pančevac“, kasnije preimenovan u „Vojvođanin“.
Vidljivo je da nakon ujedinjenja vojvođanskih oblasti u novu državu politički spektar dobija novo ideološko usmerenje koje su zastupali i pojedini Srbi, a to je da borba za nacionalno oslobođenje i ujedinjenje, koja je sada ostvarena, nije više primat, već su se kao osnovni problemi iznedrila ekonomska i socijalna pitanja, a što je dovelo do jačanja levih ideologija koje su potpuno zanemarivale nacionalni identitet kao nekada defakto suštinsko pitanje u Vojvodini.
Time je otvoren put za animozitet prema „srbijanskom“ kao nečem što je strano i okupatorsko, odnosno ka „Srbijancima“ kao eksploatatorima Vojvodine, što je teza koju su nasledili i mnogi današnji autonomaši.
Vojvođanski autonomisti tih godina saveznike pronalaze u hrvatskim političarima koji su isto kao i oni zastupali ideju federalističkog uređenja, tada već Kraljevine Jugoslavije.
Rezolucija pod imenom „Zagrebačke punktuacije“ ili „Novosadska rezolucija“, sastavljena od zajedničkih zaključaka Hrvatske seljačke stranke, pod vođstvom dr Vlatka Mačeka i Samostalne demokratske stranke Dušana Boškovića, doneta je početkom novembra 1932. godine.
Ova rezolucija se pozivala na reviziju državne zajednice koja je stvorena 1918. godine, vraćanje na koncept istorijskih oblasti tj. pokrajina koje su se pripojile Kraljevini Srbiji, a na osnovima ove rezolucije i njenih zaključaka o 7 oblasti koje treba da čine Jugoslaviju, 1943. godine Jugoslavija je podeljena na federalne jedinice.
Doduše, podela koja je ostvarena na zasedanju AVNOJ-a 1943. podrazumevala je šest federalnih jedinica druge Jugoslavije, među koje Vojvodina nije spadala, ali je tim novim ustavom prvi put ostvarena njena autonomija u jugoslovenskoj državnoj zajednici.
Komunisti su takođe imali federalističku viziju uređenja Jugoslavije, pa samim tim i predviđenu autonomiju za Vojvodinu, što su i formalno izrazili na IV zemaljskoj konferenciji 1934. godine.
Josip Broz Tito u pismu Veselinu Masleši ističe stav da „narod u Vojvodini ima pravo da se izjasni o svom odnosu prema državnoj zajednici“, kao i da se „pravo samoopredeljenja svih naroda, pa i naroda u Vojvodini, mora poštovati i da im se dozvoli da odluče da li će da sačuvaju svoju regionalnu samostalnost u federativnoj državi“.
Kao što se vidi, i komunisti su smatrali da je Vojvodina posebna teritorijalna jedinica, potpuno odvojena od Srbije, što je politika karakteristična za austro-ugarski period dominacije.
Postavlja se jedino pitanje zašto onda poput Vojvodine i Dalmacija ili Slavonija nisu tretirane kao posebne pokrajine, odvojene od Hrvatske, već su ušle u njen sastav, iako Dalmacija ima verovatno i mnogo manje istorijskih veza sa nekadašnjom Hrvatskom nego što Vojvodina ima sa užom Srbijom?
Komunisti su, u skladu sa svojom predratnom politikom formulisanom još na Drezdenskom kongresu 1928. godine, na drugom zasedanju AVNOJ-a 29. novembra 1943. godine predvideli posleratni status Vojvodine kao autonomne pokrajine u federalnoj Srbiji, koja bi bila deo Demokratske Federativne Jugoslavije.
Nakon završetka Drugog svetskog rata, u Novom Sadu je 30. i 31. jula 1945. održana Skupština izaslanika naroda Vojvodine na kojoj je doneta odluka da Vojvodina postane autonomna pokrajina, a što je prihvatilo Treće zasedanje AVNOJ-a u Beogradu 10. avgusta 1945. godine, kao i Narodna skupština Srbije.
Poslednji korak bio je Zakon o ustanovljenju i ustrojstvu Autonomne pokrajine Vojvodine, usvojen od strane Predsedništva Narodne skupštine Srbije iste godine, nakon mesec dana.
Pitanje vojvođanske autonomije je time prvi put dobilo svoju ustavno-pravnu potvrdu, a osim zakona, par godina kasnije je donet i prvi Statut AP Vojvodine, koji je potvrđivao sve zakonske ingerencije pokrajine.
Autonomaštvo, kao ideja koju su do ustavnih reformi iz 1989. godine sprovodili komunistički nosioci vlasti u AP Vojvodini, bačena je na margine za vreme vlasti Slobodana Miloševića, ali je ponovo oživljena petooktobraskim promenama 2000. i dolaskom na vlast Demokratske stranke.
Tada veliku ulogu u pokrajinskoj administraciji dobija Liga socijaldemokrata Vojvodine, politička opcija koja je i danas najveći nosilac ideje vojvođanskog autonomaštva.
Jedna od odlika savremenog autonomaštva je i pravljenje paralele između Vojvodine i Katalonije, tj. pozivanje autonomaških političara na status Katalonije kao model kojem Vojvodina treba da teži.
Ono što se prećutkuje jeste velika razlika između ove dve autonomne oblasti: Katalonija kao deo Kraljevine Španije poseduje kulturnu, istorijsku, pa čak i etničku posebnost koja ne može da se uporedi sa Vojvodinom.
Dok Vojvodinu kao teritorijalnu oblast srpske države, osim srpskog naroda, naseljava i više etničkih manjina, Kataloniju naseljavaju Katalonci kao zasebna etnička grupa koja poseduje svoj jezik, svoje simbole i svoju istorijsku izuzetnost, te je otuda svaka paralela sa Vojvodinom nemoguća.
Srbija je jedna i nedeljiva!
Postoje oblasti naše države koje sigurno imaju svoje različitosti od nekih drugih oblasti, uostalom treba samo pogledati Nemačku – severne pokrajine i Bavarska se razlikuju možda i više nego Subotica i Vranje.
Te razlike ne smeju da predstavljaju alibi za stvaranje veštačkih podela unutar ionako oslabljenog srpskog nacionalnog korpusa, a pogotovo ne podsticanjem jedne neprirodne autonomije kakva je vojvođanska, autonomije koja je svojim produbljivanjem umalo dovela do secesije Vojvodine od ostatka Srbije.
Zato je rešenje u perspektivi decentralizovati Srbiju na jedan mnogo prirodniji i ekonomski svrsishodniji način, i time suzbiti autonomaštvo kao vatru koja stalno tinja i preti da se rasplamsa u svoj negativni oblik – separatizam.
Preuzmite android aplikaciju.
