Na centralnom novosadskom trgu, osim dobro poznatog spomenika posvećenog Svetozaru Miletiću, nekada se nalazio još jedan spomenik, a u pitanju je spomenik Sveto Trojstvo, koji je punih 167. godina ukrašavao trg.
Takvi, zavetni spomenici su podizani u znak zahvalnosti za spas od opasne i zarazne bolesti kuge, koja je harala ovim prostorima, ali i kao pobednički izraz ponovnog osvajanja područja koje se gotovo jedan i po vek nalazilo pod vlašću Osmanlija.
Novosadski spomenik Sveto Trojstvo postavljen je 1781. godine na današnjem Trgu slobode, tada poznatom kao Velika Pijaca (kasnije kao Glavni trg), a lokacija spomenika je bila između sadašnjeg spomenika Svetozaru Miletiću i Crkve imena Marijinog (Katedrala).
Na spomeniku Svetog Trojstva, koji je bio postavljen na najznačajnijem javnom prostoru u Novom Sadu, bili su objedinjeni profani i sakralni elementi. Pomenuti stub je predstavljao osobeni spomenik, koji je, izuzev primarnog sakralnog karaktera, sadržao i naglašene elemente političkih, odnosno ideoloških reprezentacija – značajne ličnosti iz istorijske prošlosti Monarhije u sklopu kompozicije sa religijskim motivima.
Spomenik je sagrađen od tvrdog krečnjaka i crvenog mermera. Kako krečnjak baš i nije zahvalan za izradu spomenika, posebno onih koji stoje na otvorenom i koji su izloženi atmosferskim uticajima, spomenik je vremenom propadao, pa je 1866. godine obnovljen.
Što se izgleda tiče, bio je veoma specifičan, a po nekim izvorima, unikatan u celom Austrijskom carstvu. Stilski gledano, ovaj spomenik je bio tipičan primer zapadnoevropskog klasicizma Luja XVI.
Visina spomenika je bila čak 20 metara, a bio je sastavljen iz četiri dela. Svi delovi bili su kitnjasto ukrašeni, sa mnoštvom statua katoličkih svetaca, mermernim vencima i raznim drugim detaljima.
U donjem delu stuba nalazili su se likovi iz austrijske i mađarske prošlosti. Tako su, pored statue austrijskog cara, kralja Ugarske i Češke, Leopolda I, u okviru spomenika postojali i kipovi mađarskih kraljeva Svetog Ištvana i Svetog Lasla.
Kipovi ovih svetovnih i političkih ličnosti iz prošlosti, koji su jasno naglašavali političku i ideološku poruku ovog spomenika, bili su postavljeni uz statue Device Marije, Svetih Apostola i Velike svete Tereze.
Na vrhu stuba nalazila se kompozicija koja prikazuje Isusa Hrista sa krstom i Svetim Duhom, simbolički predstavljenim u formi sunčevih zraka.
Spomenik Svetog Trojstva je bio jedinstven sakralno-ideološki monument, kojim se naglašavala sinteza prošlosti i sadašnjosti, odnosno sakralnog i profanog aspekta vlasti, kao simbola moći i svetosti Habzburške monarhije
Na veliku žalost, nije ostalo sačuvano kako se zvao autor spomenika Sveto Trojstvo, budući da je veći deo gradskih spisa i arhive izgoreo tokom bombardovanja Novog Sada 1849. godine.
Generacije Novosađana su se s poštovanjem ophodile prema spomeniku Svetog Trojstva.
Čak i kada je srpska vojska ušla u grad 1918. godine, nije dirala spomenik, već je samo skinut austrougarski grb i stavljen srpski, a taj srpski grb skinuli su Mađari 1941. godine, tokom okupacije, i postavili mađarski.
Spomenik je preživeo Drugi svetski rat neoštećen, pa ipak posleratne vlasti su spomenik Svetog Trojstva sklonile, a zvaničan razlog za uklanjanje ovog spomenika je bio taj da se dobije veći prostor na centralnom gradskom trgu. Naravno, stvarni razlog zbog kojeg je spomenik sklonjen je njegov religijsko-politički karakter, koji se nije uklapao u zvaničnu ideologiju novostvorene države.
Nakon uklanjanja spomenika sa centralnog gradskog trga, priča o njemu prelazi u domen misterije, budući da mu se gubi svaki trag, a vremenom se javlja više različitih priča gde je (neslavno) završio.
Prema jednoj, spomenik je premešten na groblje na Telepu, gde se vremenom, usled neodržavanja, krečnjak navodno raspao. Prema drugoj, partizani su želeli da u postament ugrade zvezdu petokraku, ali pošto to nisu uspeli, odlučili su da unište spomenik. Prema trećoj verziji, spomenik je 1948. godine demontiran i prenet na Telep u portu Crkve Svete Elizabete, gde su 1969. godine, tokom gradnje župnog doma ove crkve, delovi srušenog spomenika ugrađeni u njegove temelje.
Međutim, ni za jednu od priča ne postoji pisani trag, pa ni potvrda sudbine spomenika.
Danas su svi postojeći spomenici Svetog Trojstva, koji se nalaze širom Evrope, pod zaštitom UNESKO-a.
Bilo je nekoliko inicijativa da se spomenici Svetog Trojstva koji su nekada postojali obnove. Tako je onaj u Subotici, inače prvi javni spomenik u ovom gradu, postavljen 1815. godine, pa 1964. godine uklonjen, restauriran i ponovo vraćen 2016. godine.
U Novom Sadu je u isto vreme kada i u Subotici pokrenuta inicijativa za ponovno vraćanje spomenika Svetog Trojstva na centralni novosadski trg, ali se od predloga nije daleko odmaklo. Tome je najviše doprinela činjenica da bi novosadski spomenik morao u celosti da se napravi od nule, a takav poduhvat bi bio previše skup.
Zbog toga je inicijativa za ponovno postavljanje spomenika Svetog Trojstva u Novom Sadu ostala samo slovo na papiru.
Treba istaći da slični spomenici širom Evrope, osim što predstavljaju turističku znamenitost, takođe predstavljaju i značajnu kulturno – istorijsku celinu, te čuvaju sećanje na značajne događaje iz istorije nekog grada.
Preuzmite android aplikaciju.
