Ukoliko govorimo o genezi srpskog nacionalnog identiteta krajem XVIII i u prvoj polovini XIX veka dužni smo da ukažemo na veliku pomoć koju su ruski politički, intelektualni i akademski krugovi, kao i Ruska Pravoslavna Crkva pružali srpskom etnosu u Habzburškoj monarhiji.
Pod uticajem sanktpeterburške, moskovske i kijevske inteligencije, u toku veka racionalizma dolazi do izrazitog upliva ruske kulture, nauke i književnosti u prosvetiteljskim krugovima srpskih elita u Austriji, a pomenute interaktivne veze u znatnoj meri pomogle su srpskom etničkom korpusu da očuva pravoslavno-konfesionalne i istočno-romejske kulturološke fundamente svog identiteta u jednoj izrazito prozelitski opredeljenoj katoličkoj monarhiji, kakva je bila habzburška imperija.
Srpski nacionalni identitet upravo se i razvijao na osnovama sinkretizma istorijskih nasleđa romejsko-srpske i srpsko-slovenske, istočno-pravoslavne, ali u svim segmentima determinisanja – evropske civilizacije, zatim kulturološke prosvetiteljsko-romantičarske (naročito kad je reč o standardizaciji srpskog nacionalnog jezika i pisma, kao i o razvoju srpske književnosti) i političke građansko-revolucionarne baštine zapadnoevropskih i centralnoevropskih društava, te uticaja ruske duhovno-verske, političko-protekcione i književno-lingvističke misije na severnim i središnjim delovima Jugoistoka Evrope.
Dakle, srpski nacionalni identitet izgrađen je na specfikumima sinkretizma različitih kulturnih nasleđa i svakako u generičkom pogledu imao je trijalistički karakter.
Srpski narod i Srbija od njene obnove 1804. godine, pa sve do stvaranja Jugoslavije na ruševinama Prvog svetskog rata imali su (uslovno rečeno) veliku podršku Rusije u izgradnji njihove suverene i samostalne države, te njihovog savremenog, građanskog ustrojstva društva. Bez obzira na zvanične politike pojedinih srpskih i ruskih vlada ili vladara Srbija je negovala posebne, bliske i svestrane odnose sa Rusijom, čiji je uticaj na ondašnje, pre svih političke prilike u mladoj i maloj balkanskoj državi bio sveprisutan osim u jednom kratkom periodu posle Krimskog rata u drugoj polovini pretprošlog stoleća, kao i u poslednjoj deceniji vladavine kralja Milana Obrenovića.
Upravo tada, u zapadnoj publicističkoj, pa i politikantsko-naučnoj literaturi Srbima je i „nadenut“ neformalan, neprimeren nadimak „mali Rusi“. Na politike zapadnih društava nije mnogo uticala činjenica da je Srbija svoju državu gradila po ugledu na evropske zemlje i građanska društva političkog Zapada i centralne Evrope, a ne po ugledu na rusko.
U zapadnim političkim vizurama na Balkanu, dakle na teritorijalnoj sferi njihovih interesnih aspiracija stvarana je jedna mala, proruska regionalna sila, poput Pijemonta u Italiji, koja bi prema tim fobijama mogla i koja je na kraju to, makar i privremeno i delimično uradila, da potisne njihove geostrateške, privredne i druge interese u uređenju balkanskih zemalja.
Politički Zapad usvojio je stav da bi navedeno potiskivanje njihovog uticaja moglo da uslovi stvaranje „mape“ slobodnih i samosvojnih naroda jugoistočne Evrope, tj. evropskih nacionalnih država, koje bi, uzgred možda bile i u jednom bliskom, strateško-partnerskom odnosu sa Rusijom.
Težnja za potiskivanjem Rusije iz geostrateških kombinatorika u jugoistočnom delu Evrope, kao i namera za utemeljenjem jednog istorijskog opravdanja u odnosu na teritorijalne aspiracije zapadnih sila prema Balkanu, evropska katoličko-protestantska društva Austrije, Velike Britanije i Francuske posegnula su za prizemnim metodama svojevrsnog „specijalnog ili duhovno-propagandnog rata“ protiv pravoslavno-romejskog nasleđa jugoistočne Evrope, ali i pravoslavlja u celini.
Naime, elitni krugovi (posebno politički) zapadnih društava pomenute činioce istorijske kulturološke baštine hrišćanske Evrope jednostavno su oglasili za neevropske, pa i antihrišćanske.
Otuda potiče krilatica da se Evropa na Istoku prostire samo do granica Rusije, a na Jugoistoku do rečnih basena Save i Dunava. U navedenim vizurama jedino je prostor Grčke predstavljao izvesni specifikum, jer su zapadna društva njenu kulturu i etnički kolektivitet, zbog titanskog antičkog nasleđa na razvoj velikog dela svetskih civilizacija, posebno od epohe humanizma i renesanse, ipak priznavali za deo fundamentalnog segmenta evropske baštine.
Bez obzira na društveno-političke sisteme koji su na Balkanu ili u Rusiji vladali u proteklim vekovima, naročito posle kolapsa osmanlijsko-mongolskih osvajačkih težnji, u kolektivnu svest najširih socijalnih slojeva zapadnih društava usađivano je mišljenje da ovi prostori i njihovi kulturološki obrasci imaju fundamentalno neprijateljski, „neevropski karakter“, a do pre koju deceniju i antihrišćanski.
Nije slučajno i samo nasleđe velike romejske civilizacije i države koju je ona produkovala preko hiljadu godina prosto preimenovano u vizantijsko, dok je, upravo tom, drugom imenu Istočnog Rimskog carstva, odnosno terminu Vizantija pripisan nekakav pežorativan ili kompromitujući karakter.
Sa jedne strane, cilj tog „pokrštavanja Romeje“, upravo se i sastojao u nameri Zapada da se romejskom kulturološkom nasleđu oduzme „pravo na Evropu“, odnosno pravo na baštinu dostignuća rimskogrčke antičke civilizacije, kao i pravo na univerzalno Carstvo u svetu. Sva pomenuta prava, društva zapadnih kultura odlučila su da rezervišu i prigrabe za svoja istorijska, duhovna i materijalna nasleđa. Identična sudbina namenjena je svim naslednicima duhovno-pravoslavnog i romejsko-istorijskog kulturnog nasleđa.
Zloupotrebom preimućstva svojih naprednih vojnih i privrednih tehnologija i političke nadmoći svim narodima Balkana, ali i Rusije, ostavljen je zastrašujući izbor: dobrovoljno, pokajničko odricanje od svog istorijskog identiteta i nasleđa ili nasilna izgradnja nove, globalističke svesti o zaostalosti i izlišnosti postojanja nacionalnih društava i suverenih država u Jugoistočnoj Evropi.
Želja i istinska potreba balkanskih naroda, pa i srpskog, da svoje zemlje izgrade po uzoru na zapadnoevropske modele, ali da istovremeno, slično pomenutim matričnim društvima, u njima očuvaju sopstvene identitetske osnove egzistencije, onemogućena je jednom paradoksalnom i grotesknom formulom prema kojoj pojedine države i narodi na Balkanu moraju prethodno da budu „pripremljeni“ za usvajanje principa i standarda života napredne i moderne svetske civilizacije.
Uistinu, to zapravo znači da su ovdašnja društva u obavezi da iz svog identitetskog nasleđa isključe sve tragove romejsko-pravoslavnih i rusko-slovenskih kulturoloških, a pogotovo političkih uticaja (kod nekih naroda poput srpskog, pomenuta obaveza odricanja od identitetskog nasleđa odnosi se čak i na nacionalni jezik).
(nastaviće se)
Autor: Ognjen Karanović, istoričar, CZDS
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Ognjena Karanovića možete pročitati ovde:
Preuzmite android aplikaciju.
