Kada se govori o nastanku Novog Sada, vrlo često se kaže da on svoj nastanak duguje Petrovaradinskoj tvrđavi i Mostobranu, odnosno Brukšancu, kako su ga stari Novosađani zvali.
Međutim, dok svi znaju znaju za Petrovaradinsku tvrđavu, danas malo Novosađana zna za Mostobran i mesto gde se on nalazio.
Naime, radilo se o tvrđavi nepravnilog oblika, čija je ravna osnova bila okrenuta ka Dunavu, bedemi i kapije prema gradu, a pripadala je fortifikacijskoj celini Tvrđave, jer je odbrana same Tvrđave na levoj strani Dunava zavisila od utvrđenja koje čuva most – otuda i naziv Mostobran.
Bio je smešten na današnjem Keju žrtava racije, tačnije, između Dunavske i Radničke ulice.
Na svim starim crtežima i gravurama vidi se da Tvrđava, Dunav i Mostobran čine jednu celinu, a način građenja je bio isti. Kompleks Petrovaradinske Tvrđave sastojao se iz tri dela – glavni deo i dva spoljna utvrđenja uz reku Mostobran (Bruckschanze) i Ostrvsko utvrđenje (Inselschanze, na starom Ratnom ostrvu), koji su srušeni.
Mostobran je nastao 1694. godine, a upravo zahvaljujući njemu je i sam Novi Sad počeo aktivno da se izgrađuje.
Neposredno po završetku radova na Mostobranu, u njegovoj blizini su počele da se naseljavaju zanatlije i trgovci koji opslužuju vojsku kao što su kovači, krčmari, kasapi, pekari, krojači…
Vremenom je populacija oko Mostobrana počela da se uvećava. Unutar Mostobrana su boravile dve čete husara i jedna četa hajduka, dok se spolja naselje širilo, naročito u periodu kada su stanovnici Beograda, Srbi i Nemci, počeli lađama da prebacuju svoju imovinu u Novi Sad koji se tada zvao Petrovaradinski Šanac.
Vremenom, na tom prostoru počeli su da se otvaraju kiosci, kafane, a na kraju i da se uređuje Dunavski park. Na sredini mostobrana nalazio se kameni put za kola, koji je u stopu pratila pešačka zona smeštena tik uz njega, dok su sa obe strane puta bila vežbališta gde su se vršile vojne obuke.
Da biste preko pontonskog mosta prešli na sremsku stranu Dunava u to vreme, morali biste proći mostobranom.
To je dovelo do velikog protoka ljudi, pa su na ovom prostoru postavljene klupe i zasađene razne vrste drveća, koje su u toplim danima predstavljale ogromno olakšanje i siguran hlad za sve pešake.
Tako se, vremenom, formiralo jedno od omiljenih novosadskih šetališta – Promenada. Promenada se prostirala sve od kraja Dunavske ulice, duž obale Dunava, pa mostobranom do parobrodske stanice. Novosađani su često voleli da dolaze na Promenadu, te da gledaju kako brodovi prolaze “kroz“ pontonski most i čekaju da se saobraćaj preko mosta ponovo uspostavi.
Vremenom je i mala tvrđava, koja je nekada služila za odbranu mosta i Petrovaradinske tvrđave, izgubila sav svoj strateški značaj, što je dovelo do ustupanja Mostobrana gradu.
Naime, ugovorom sklopljenim 1922. godine između novosadskih vlasti i Komande Prve armijske oblasti Mostobran je ustupljen gradu, a zauzvrat, grad je vojsci predao kasarnu Kralja Petra u Ulici vojvode Bojovića i još nekoliko drugih kasarni, objekata i placeva.
Za potrebe izgradnje novog mosta, tokom 1923. godine izvršeno je rušenje i poravnanje mostobrana Brukšanca, kao i Novosadske kapije, koja se nalazila sa petrovaradinske strane. Ovim činom Novi Sad je pretrpeo nenadoknadiv kulturno – istorijski gubitak.
Do 1965. na kraju Radničke ulice još su se mogli videti ostataci bedema i kapija nekadašnjeg Mostobrana, dok je ispod Spomenika žrtvama racije, uz samu obalu reke, do danas sačuvan ostatak ovog utvrđenja.
Naime, radi se o kamenom stubu, izgrađenom 1831. godine, koji je služio za merenje vodostaja na pristaništu. Danas je ovaj stub jedino šta je ostalo od Brukšanca,
Izgleda da smo u trampi sa urbanizacijom mnogo smo dobili, po visokoj ceni, jer smo mnogo i dali, a na kraju smo stigli do toga da mnogi Novosađani ni ne znaju za postojanje Mostobrana kome Novi Sad duguje svoj nastanak.
Preuzmite android aplikaciju.
