Cetinje i Novi Sad, kroz procese srpskog ujedinjenja imaju posebno i važno zajedničko mesto.
Dobro poznati pojmovi Srpska Sparta i Srpska Atina, skovani su upravo u jeku planova i uskoro ratova (1870-ih) za pobedu nad Osmanlijama. Srpska intelektualna omladina nadahnuta borbama Srba u Crnoj Gori i Hercegovini, počela da osmišlja povezivanje Beograda, Novog Sada i Cetinja u jedinstvenu celinu koja će ispuniti srpsku zavetnu misao.
Upravo će u Novom Sadu, liberali predvođeni Svetozarem Miletićem, kreirati kult Srpske Sparte kod prečanskih Srba, koji će okupljati Omladinu sa idejom podizanja novih ustanaka protiv Porte. Miletić, Laza Kostić, Mihailo Polit Desančić, pisali su veliki broj tekstova u kojima su veličali Srpstvo u Crnoj Gori.
Knjaz Nikola Petrović Njegoš, veličan je kao srpski vladar dužan da povede ratove sa Turcima. Neretko Miletić je isticao prvenstvo knjaza Nikole u odnosu na kneza Milana Obrenovića, što je komplikovalo odnose srpskih dinastija.
Novosadska Zastava bila je svakako najuticaniji list koji se čitao kod Srba.
Pohvale ili pokude na stranicama Zastave uticale su na veliki broj političkih procesa na svim mestima gde su živeli Srbi. Tako je Miletić svojim tekstovima o Istočnom pitanju, Crnoj Gori, knjazu Nikoli značajano uticao na kreiranje javnog mnjenja u svim ovim procesima.
Znameniti pisac Laza Kostić, koji je i živeo na Cetinju, i tamo boravio više puta u političkim misijama, posebno je bio zaslužan za jačanje kulta crnogorskog knjaza Nikole. Sve do pada dinastije Obrenović (1903) knjaz Nikola i Crna Gora / Srpska Sparta imaju veliki ugled kod prečanskih Srba.
Prečanski Srbi sa druge strane značajno utiču na podizanje institucija u Crnoj Gori. Prvi rektor Cetinjske bogoslovije bio je Srbin iz Monarhije Milan Kostić. Rodom iz Sivca, školovao se u Karlovcima, Pešti, Kijevu, a svoje znanje i veliku energiju uložio je u Cetinjsku bogosloviju.
Značajan uticaj pored, besmrtnog pesnika Laze Kostića, imao je i znameniti Milan Jovanović Batut, kao ne mali broj učitelja i sveštenika.
Batut, čiji je porodični prijatelj bio Svetozar Miletić, presudno je uticao na poboljšanje zdravstvenih prilika u Crnoj Gori, otvorio bolnicu na Cetinju, i uticao na shvatanje potrebe zdravstvene zaštite u Crnoj Gori.
Vojvoda Simo Popović, dugogodišnji sekretar i urednik Glasa Crnogorca takođe je Srbin iz Monarhije, školovan u Karlovcima, Bratislavi. Predstavljao je Crnu Goru u značajnom broju diplomatskih misija. Kao bliski saradnik knjaza Nikole, ostavio je Memoare koji su prvorazredni izvor za istoriju Crne Gore.
Tako su pored političkog uzdizanja kulta Srpske Sparte, prečanski Srbi okupljeni oko ideje Srpske Vojvodine, njenog centra Novog Sada (Srpske Atine), uticali na povezivanje centara srpske državnosti.
Knjaz Nikola je prihvatajući uticaje srpskih liberala iz Monarhije, počeo da stvara prve ozbiljne državne institucije. To je bio važan korak ka stvaranju Kraljevine Crne Gore 1910, Srpske Kraljevine na Primorju, kako je rekao i sam Kralj Nikola. Srpska Atina i Srpska Sparta postali su jedno. Ista ideja, isti srpska težnja ka nacionalnom ujedinjenju. Novembarski dani 1918, doveli su do ispunjenja zaveta Svetozara Miletića i Svetorodnih Petrović- Njegoša.
Autor: Prof. dr Goran Vasin
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Gorana Vasina možete pročitati ovde:
Goran Vasin: Srpska državnost u Crnoj Gori – Duhovno i državno ujedinjenje
Preuzmite android aplikaciju.
