Slobodni kraljevski gradovi su u srednjovekovnoj Ugarskoj i Habzburškoj monarhiji imali poseban status.
Bili su podređeni direktno vladaru, a imali su niz privilegija: mogli su da zidovima opasati svoje naselje, novi doseljenici su dobijali građansko pravo, mogli su birati svojeg župnika (paroha), građani su mogli da slobodno sastavljaju testamente, a postojao je i niz carinskih i drugih ekonomskih privilegija.
Na području današnje Vojvodine postojala su tri značajna slobodna kraljevska grada: Novi Sad, koji je ovaj status dobio 1748. godine, dok je naredne slobodni kraljevski grad postao i Sombor. Na kraju, slobodni kraljevski grad u Habzburškoj monarhiji postala je i Subotica.
Gotovo tri godine su stanovnici Sent Marije u Beču obrazlagali potrebu da se njihov grad uzdigne u viši rang.
Važnu ulogu je u ovim dugim pregovorima imao i gradski sudija Petar Jozić. Konačno, utvrđena je otkupnina od 266. 666 forinti i 40 krajcara koja je trebalo da bude isplaćena u roku od šest godina, a grad je bio dužan da plaća i poseban kraljevski porez.
Privilegija je doneta u Beču 22. januara 1779. godine i njome je dotadašnja privilegovana komorska varoš Sent Marija dobila ime Maria Theresiopolis (Marija Tereziopolj) i postala slobodan, kraljevski i privilegovani grad. Ime je ponela po carici i kraljici Mariji Tereziji u čije doba je i stečen ovaj status, a još ranije je i subotička rimokatolička crkva, današnja katedrala Subotičke biskupije, bila posvećena je Svetoj Tereziji Avilskoj, po kojoj je carica nosila ime i koja je bila i jedna od njenih omiljenih svetiteljki.
Povelja je prvi put objavljena javnim čitanjem pred Gradskim većem, Izabranom opštinom i narodom okupljenim u velikom broju 22. maja, zatim i na svečanosti elibertacije 1. septembra 1779. godine. Zbog ove činjenice 1. septembar se obeležava kao Dan Grada Subotice.
Subotica je tako ušla u red slobodnih kraljevskih gradova i imala je sve privilegije jednako kao i drugi gradovi ovog ranga.
Ušla je i u četvrti stalež sa pravom zasedanja i glasa, te se od 1779. godine i Subotica uključila u sva sledeća zasedanja Sabora na kojima se donose zakoni carstva. Grad je dobio niz finansijskih povlastica. Od sada mogao je da ubira i poreze na krčme, klanice, kao i dažbine na pečenje rakije i cigala, te spremanja piva. Taksa koju su Jevreji plaćali, kao i drugo nekatoličko stanovništvo (taksa tolerancije) se takođe od sada plaćala gradu.
Grad je dobio i pustare Čantavir, Verušić, Tompa, Ludoš, Zobnatica, Nađfenj (današnji Stari Žednik), Vantelek (Pavlovac), Đurđin, Bajmok, Tavankut, Šebešić i Kelebija, kao i potoke Jesenovac i Kireš i jezero Palić. Danas su ovo sve naselja i sela u okolini Subotice, a neka poput Tompe se nalaze u Mađarskoj. Subotica ej imala pravo izbora Magistrata i gradskog sudije, pravo održavanja vašara i druga prava i privilegije koji su doprineli razvoju grada.
Habzburška monarhija je u ovo vreme stroga rimokatolička država. Odredbe ovakvog svetonazora su prisutne i u Diplomi slobodnog kraljevskog grada Subotice.
Grad je, naime, imao da naseli zanatlije isključivo rimokatoličke veroispovesti, dok je za pravoslavne Srbe važila jedna posve drugačija odredba. Naime, grčko—nesjedinjeni, kako su pravoslavni nazivani dobili su potvrdu svojih privilegija iz 1690. godine, ali nisu imali status građana.
Ovakva diploma odraz je feudalnog ustrojstva Habzburške monarhije i mnoge od ovih privilegija su prestale da postoje nakon nestanka feudalizma 1848. godine, ali je naziv slobodnog kraljevskog grada nastavio da se koristi i nakon toga, čak i u doba Kraljevine SHS, odnosno Jugoslavije, iako tek tada nije imao nikakav faktički ni praktičan značaj.
No, činjenica je da je proglašenje slobodnog kraljevskog grada Marija Tereziopolja, odnosno Subotice, dao ogroman zamah razvoju grada i njegovoj transformaciji iz komorske varoši u jednu pravu srednjoevropsku urbanu celinu.
Autor: Prof. dr Boris Stojkovski
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Borisa Stojkovskog možete pročitati ovde:
Boris Stojkovski: Zloupotreba i pseudonauka – dva najveća izazova istraživača
Preuzmite android aplikaciju.
