Ove godine, 23. oktobra, mađarski narod i država Mađarska obeležili su 65 godina od revolucije 1956. godine kada je došlo do prvog velikog pokreta u istočnoevropskim zemljama protiv komunističke diktature.
Veliki broj ljudi se sakupio na raskrsnici dva budimpeštanska bulevara—Bajči Žilinskog i Andraši. Premijer Viktor Orban održao je nadahnut govor u kome je podsetio na stradanje ustanika iz 1956. godine od komunista, ali i podsetio na proslavu 50 godina revolucije 2006. godine.
Tada je došlo do velikih nemira u Budimpešti, a policija, instruisana od tadašnje socijalističke vlade premijera Ferenca Đurčanja (jednog od vođa današnje opozicije), nasilno se i surovo obračunavala sa narodom. Pisac ovih redova je u to vreme boravio u glavnom gradu Mađarske, kada su i neke metro stanice bile zatvorene, a nasilje se širilo svim velikim i značajnijim trgovima Budimpešte. Delovalo je da se ponavlja 1956. godina.
Nakon Staljinove smrti 5. marta 1953. godine, 4. jula umesto Maćaša Rakošija na vlast je došao Imre Nađ.
On je imao reformistički program unutar mađarskih komunista, zalažući se za napuštanje sovjetskog modela razvoja zemlje. Posebno se isticala želja za reformom rada državne bezbednosti, te položaja seljaštva.
Nađ je smenjen dve godine docnije, ali već 1956. godina je donela mnoge promene. Naser je objavio nacionalizaciju Sueckog kanala, Tito i Hruščov su potpisali Beogradsku deklaraciju a Mađarska radnička partija je smatrala da su korenite promene neophodne ovoj zemlji.
Protivnici režima, mahom pisci, okupljali su se oko Petefi kružoka, i revolucionarno vrenje je bilo sve veće.
Jugoslavija i Mađarska su 12. oktobra 1956. godine digli svoje odnose na nivo ambasada, a narednog dana Imre Nađ je vraćen u partiju. Ali uprkos ovom i drugim pokušajima, točak revolucije se nije više mogao zaustaviti.
Studenti Tehničkog fakulteta u Segedinu su 22. oktobra istakli svoje zahteve: da Imre Nađ stane na čelo države, povratak starog Košutovog grba kao državnog simbola Mađarske, odlazak sovjetskih trupa i drugo.
Narednog, 23. oktobra, preko 200 000 ljudi je izašlo u Budimpešti na demonstracije. Iako su prvi zahtevi bili umereniji, ubrzo se pojavilo mnogo antisovjetskih parola, simbol pobune bila je probušena mađarska zastava, sa koje je izrezan komunistički grb.
Prezidijum CK KPSS je prihvatio predlog Hruščova i iste noći sovjetske trupe su zaposele ključna mesta u Budimpešti i otpočeo je obračun sa narodom u kome su na hiljade ljudi poginuli i ranjeni.
Naoružani ustanici, pak, počeli su obračun sa članovima službe državne bezbednosti. Došlo je do promena u Vladi, 25. oktobra na njeno čelo došao je Ime Nađ, a za Generalnog sekretara Partije imenovan je Janoš Kadar.
Ulični sukobi su prestali 30. oktobra, kada je najavljeno uvođenje višestranačja. Kardinal Jožef Mindsenti, nakon više godina strogog pritvora, pušten je na slobodu. Nađ je 1. novembra objavio da Mađarska istupa iz Varšavskog ugovora, ali igre velikih sila nisu išle na ruku mađarskim revolucionarima.
Naime, 2. novembra 1956. godine Generalna skupština UN je prihvatila predlog SAD i došlo je do prekida vatre između Egipta i Izraela. Sovjetski savez je ovo podržao i dobio odrešene ruke u Mađarskoj, iako su zapadne sile podržavale, deklarativno, promene u ovoj zemlji.
Janoš Kadar je otišao u Solnok i objavio formiranje nove vlade. Sovjetske trupe su gušile kontrarevoluciju, surovo se obračunavajući sa onim što su od početka nazivali kontrarevolucijom. Imre Nađ se sklonio u ambasadu Jugoslavije 4. novembra, a kardinal Mindsenti u američku ambasadu gde je boravio 15 godina. Ovaj potonji je po dogovoru mađarske vlade i Vatikana 1971. mogao da ode u Beč gde je i umro 1974. godine.
Imre Nađ je iz jugoslovenske ambasade izašao 22. novembra, i, uprkos garancijama da mu se ništa neće desiti, uhapšen je i dve godine docnije osuđen na smrt.
Kada je Mađarska 1989. godine srušila komunizam, posmrtni ostaci Imrea Nađa preneti su na Trg heroja gde i danas počivaju. Tokom sukoba poginulo je 2500 ljudi, a oko 20 000 je ranjeno. Do 1959. godine osuđeno je 22 000, a čak protiv 35 000 su vođene istrage zbog učešća u ovoj demokratskoj revoluciji.
Isprva oko 20 000 ljudi je pobeglo u Jugoslaviju i odatle ka zemljama zapada, a do šezdesetih godina oko 150 000 Mađara, sa velikim brojem intelektualaca na čelu, emigriralo je iz Mađarske.
Rečima premijera Orbana, 65 godina kasnije, Mađarska danas čuva slobodu, jedinstvo i nezavisnost, jer su se za to borili i želeli i ustanici 1956. godine.
Autor: Boris Stojkovski
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Borisa Stojkovskog možete pročitati ovde.
Preuzmite android aplikaciju.
