Od Zmaj Jovine ulice pa do rusinske grkokatoličke crkve pruža se jedna od najlepših gradskih ulica u Novom Sadu, Ulica Svetozara Miletića, ili kako je Novosađani kratko i jasno zovu – Miletićeva.
Prvobitno ime je ponela po zanatlijama koji su većinom bili u ovoj ulici. Zato je i ponela naziv Lebarski sokak, odnosno Brotgasse ili Kenyér utca.
Nakon oslobođenja 1918. godine ulica je ponela ime po poznatom političaru i bivšem Gradonačelniku Novog Sada, Svetozaru Miletiću, za vreme okupacije preimenovana je u ulicu Košut Lajoša, da bi joj posle 1944. godine bio vraćen prethodni naziv.
Ono po čemu ova ulica može da se pohvali je najviša kota u Novom Sadu koja iznosi 84 metra nadmorske visine.
Pošto ni ova ulica nije bila pošteđena razaranja tokom bombardovanja Novog Sada 1849. godine, njen današnji izgled uglavnom je nastao tokom obnove posle ovog tragičnog događaja.
Šetajući ovom ulicom mogu se primetiti različiti graditeljski stilovi različitih epoha.
Predivne fasade u stilu secesije, neobaroka, istorizma i art deka, prepune detalja svojstvenih stilu gradnje u kojem su zidane kuće, smenjuju se jedna za drugom, te predstavljaju svojevrstan arthitektonski vremeplov.
Kao i druge kuće u ovom delu grada, neke fasade su obnovljene, a neke čekaju na to.
Fenjeri koji danas krase fasade kuća u donjem delu ove ulice nažalost nisu zaostali iz neki davnih vremena, već su dodati prilikom rekonstrukcije ove ulice 2017. godine. Bez obzira na to, svojim izgledom doprinose autentičnom izgledu ulice.
Retko koja ulica u Novom Sadu može da se pohvali da je u njoj živeo tako veliki broj poznatih ljudi, intelektualaca, pisaca i akademika, kao što to može Miletićeva ulica.
Kuća na početku ove ulice, sa brojem 1 pripadala je čuvenoj novosadskoj dobrotvorki Mariji Trandafil, a u kući sa brojem 6 živeo je Jovan Obrenović, rođeni brat kneza Miloša.
U ovoj ulici na broju 8 živeo je i plemić Sava Vuković – srpski trgovac, dobrotvor i osnivač Srpske pravoslavne velike gimnazije u Novom Sadu, danas poznatije kao Gimnazija Jovan Jovanović Zmaj.
A, kada već pominjemo čika Jovu Zmaja, mogli bi pomenuti i da je on jedno vreme stanovao u ovoj ulici, u kući koja se nalazila na uglu sa ulicom Mite Ružića.
Na broju 15 živeo je poznati arhitekta i učesnik Prvih olimpijskih igara 1896, Momčilo Tapavica, koji je slavu stekao projektom za gradnju današnje zgrade Matice srpske, a na broju 23 stanovao je Stefan Stefanović, pisac prve srpske tragedije „Smrt Uroša V”.
U kući sa brojem 31 rođeni su poznati naučnici i akademici Stanoje Stanojević i Slobodan Jovanović.
Kako je u ovoj ulici živeo veliki broj imućnih ljudi i intelektualaca, ona je dugo vremena bila centralno mesto društvenog života novosadske varoši.
Na početku ulice još uvek se nalazi restoran „Lipa“, koji danas ne radi i izgleda prilično neugledno, a o značaju ove gostionice u prošlosti svedoči postavljena tabla, sada više nešto kao nadgrobni spomenik.
Na tabli stoji sledeći tekst:
„Najstariji restoran u Novom Sadu, osnovan 1880. godine
Osnivanje
U jednoj od najstarijih novosadskih ulica, Miletićevoj ulici, 1880. godine osnovana je kafana nemačkog naziva „Zur Lunde“ ili Linda, dobijenog po drvetu lipi koja pravi hlad u bašti restorana i dana danas, već više od 130 godina, obavlja ista delatnost sa istim tradicionalnim principima ugostiteljske struke.
Lipa – glavno mesto gradskog dešavanja
Vlasnici se menjaju, gostionica postaje stecište gospodskog građanskog sveta – bogatih trgovaca, profesora, oficira, lekara, advokata, pisaca ali i običnog sveta koji dolaze u „Lipu“ na provod u večernjim satima, ali i radi ugleda i značaja koji je gostionica imala u društvu.
U „Lipi“ bi se prvo čulo da li će pasti vlada, sprema li se važan zakon. Bašta restorana pak bila je rezervisana za specijalne goste, koji su imali privilegiju da u toplim letnjim danima odmore pod lipom, ovde se više nego u drugim gradskim kafanama osluškivao puls naroda.
Lipa danas
Sve od svog osnovinja pa do danas „Lipa“ je ostala mesto dobre hrane, sa očuvanim jelima po tradicionalnim receptima, uz unapređenje koje je donelo spoj neobičnih ukusa, vrhunski kvalitet hrane i Fine Diningpo najnovijim trendovima u kulinarstvu.
Ambijent neodoljivo podseća na prošla vremena i daju nam šansu da se bar na tren uz mirise i ukuse prenesemo u neko prošlo vreme – mirnije i lepše.“
Pa ipak, koliko god nam se danas činila tužna sudbina najstarijeg novosadskog restorana, za njega ipak još postoji neka nada da će u budućnosti ponovo otvoriti svoja vrata za goste.
To je nešto što se, nažalost, ne može reći za drugu značajnu kafanu koja se nalazila na suprotnom kraju ulice, na uglu Miletićeve i ulice Jovana Subotića, kafanu „Kod kamile“.
Kako se kaže u sačuvanom sećanju, ovu kafanu dugo godina držao je poznati gostioničar Petar Jovičić zvani Pera Kamila.
U ovu kafanu su u drugoj polovini 19. veka zalazile mnoge poznate ličnosti novosadskog kulturnog i političkog života, ponekad su se u njoj održavale i pozorišne predstave.
Kafana „Kod kamile“ značajna je sa stanovišta kulture, jer su se u njoj okupljali i pisali pisci i intelektualci poput Jovana Jovanovića Zmaja, Stevana V. Popovića, Ilije Ognjanovića Abukazema i čitav niz drugih mladih pisaca, a prostorija koju su gosti nazivali „Miletićevom dvoranom” bila je ukrašena slikama koje je radio Đura Jakšić.
Svoj tužan kraj kafana „Kod kamile“ doživela je 30-tih godina 20. veka, kada je srušena da bi ustupila mesto novoj, modernoj zgradi.
Danas se u ovoj ulici nalazi nekoliko kafića i restorana, svojevrsnih „čuvara vatre“ nekadašnjeg društvenog života ove ulice.
Tragična sudbina stanara Miletićeve ulice
Pišući o ovoj ulici, osim o lepim stvarima, ne možemo a da ne napišemo ništa o tragičnim događajima koji su zadesili stanare i građane Novog Sada tokom II svetskog rata i fašističke okupacije.
Velika tragedija koja je zadesila Novi Sad tokom Novosadske racije svo bezumlje i surovost manifestovala je i na ovom mestu.
Naime, za vreme fašističke okupacije, na uglu Miletićeve i Grčkoškolske ulice vršena su masovna ubistva Srba i Jevreja iz Miletićeve i okolnih ulica.
Tu su žandarmi i vojnici dovodili grupe ljudi, kojima je naređivano da kleknu u sneg. Posle toga im je pucano u leđa, a žrtve su padale licem u sneg.
Novodovedeni su morali da stanu ispred pobijenih žrtava pa su i oni ubijani. Nekima je naređeno da legnu na zemlju, pa su tako ubijani.
Na ovo mesto dovođeni su ne samo odrasli muškarci nego i žene i deca, pa i odojčad u naručju majki.
Pre nego što bi se leševi odvukli, vojnici su im skidali bunde, cipele i ostale vredne stvari.
Tog 23. januara 1942. godine, velika većina žitelja Miletićeve ulice je stradalo.
Danas o ovom tragičnom događaju svedoči tabla postavljena na kući sa brojem 10.
Igrom slučaja, ta kuća je 30-tih godina prošlog veka među Novosađanima predstavljala svojevrstan toponim i bila je poznata kao „Ukleta kuća“.
Svoj neslavan naziv duguje činjenici da je dvoje potomaka poznate novosadske porodice Dunđerskih, Saša i Bogdan, u njoj za relativno kratko vreme diglo ruku na sebe. Jedan je odmah bio uspešan u svom činu, a drugi je kasnije preminuo od posledica samopovređivanja.
Ulica nastavlja da priča priču
I pored tragičnih događaja iz prethodnog perioda, ova ulica danas nastavlja da priča svoju priču.
Sigurno su neki od čitalaca ovom ulicom prošli nebrojeno puta, verovatno u žurbi, pa nikada nisu ni stigli da obrate pažnju na izgled ove ulice.
Zato, kada sledeći put budete prolazili ovom ulicom, učinite to bez žurbe, podignite pogled ka gore i zastanite kako bi mogli da uživate u prelepoj arhitekturi.
Preuzmite android aplikaciju.
