Jedna od najlepših reči, ali i reči sa najvećom težinom, bez obzira na kom jeziku se izgovara je reč sloboda.
Prema Vikipediji reč sloboda se odnosi, u najopštijem smislu, na tvrdnju „biti slobodan“ (nesputan, nezarobljen) i označava stanje u kojem subjekt može da deluje bez prisile i zabrane.
Položaj čoveka potpuno suprotan slobodi jeste ropstvo.
U modernoj politici, sloboda se sastoji od socijalnih, političkih i ekonomskih sloboda na koje imaju pravo svi članovi zajednice. U filozofiji, sloboda uključuje slobodnu volju kao suprotnost determinizmu. U teologiji se misli na slobodu od efekata „greha, duhovne službe, (ili) zemaljskih veza”.
Centralni trg u Novom Sadu imenovan je upravo ovom rečju, pa nosi naziv Trg slobode.
Ali nije oduvek bilo tako. Niti je Novi Sad imao jedan centralni trg, niti je tako izgledao, niti se današnji Trg slobode tako zvao.
Naime, nekada je Novi Sad imao dva centralna trga. Jedan se nalazio u kraju gde je živelo pretežno pravoslavno stanovništvo, oko Vladičanskog dvora, Saborne crkve i Srpske gimnazije, u tzv. srpskom kraju, dok se drugi nalazio na današnjem mestu, kod stare katoličke crkve iz 1742. godine, umesto koje je 1895. godine podignuta današnja crkva Imena Marijinog (popularna katedrala).
Tek sa izgradnjom zgrade Magistrata i preseljenjem gradske administracije u novu zgradu, današnji Trg slobode postaje centralni trg Novog Sada.
Tokom bombardovanja Novog Sada 1849. godine, veliki broj zgrada na ovom trgu je gotovo potpuno uništen, pa je današnji izgled građevina na Trgu slobode rezultat obnove i izgradnje sprovedene krajem 19. i početkom 20. veka.
Trg Slobode gotovo 200 godina nije menjao ime jer to je bio glavni gradski trg i zvao se Glavni trg, ali na planu grada iz 1900. godine vidimo novo, politički obojeno, ime Trg Franca Jozefa (tadašnjeg cara).
Nakon Prvog svetskog rata dobija ime Trg Oslobođenja, pa tokom okupacije u Drugom svetskom ratu, ime se menja u Trg Državne zastave (na mađarskom), da bi posle rata dobio ime Trg Slobode koje nosi i danas.
Još od najranijih vremena, dok se Novi Sad još zvao Petrovaradinski šanac, Trg Slobode je bio mesto gde se sastaju dva puta, i to put ka Futogu i put ka Kamenici, te nastavljaju dalje zajedno kao Zmaj Jovina ulica.
Tokom 18. veka, na Glavnom trgu se nalazila pijaca, pa je ceo Trg slobode bio poznat pod nazivom Velika pijaca.
Kada su se na novosadskim ulicama 1845. godine pojavili fijakeri, na ovom trgu je napravljeno njihovo stajalište.
Između dva svetska rata Trg je bio ozelenjen i ograđen niskom gvozdenom ogradom od okruglih većih gvozdenih profila.
Uvođenjem javnog prevoza, prvo tramvajskog, a kasnije autobuskog, 1930. godine trg postaje važno saobraćajno čvorište. Na trgu su saobraćali tramvaji od 30. septembra 1911. do istog dana 1958. godine, kada je ukinut. Ovde je bilo račvanje na Liniju 1, poznata kao bela linija od Futoške Kapije do Temerinske ulice, i Liniju dva, zelenu liniju koja je išla od bivše železničke stanice do kraja Dunavske ulice, što je bila obala Dunava.
Neke od najznačajnijih građevina za istoriju Novog Sada, ali i srpskog naroda nalaze se upravo na ovom trgu. Centralno mesto na Trgu slobode u Novom Sadu zauzima zgrada Magistrata, odnosno Gradske kuće.
Pre gradnje bilo je priličnih političkih nesuglasica oko njene lokacije.
Svetozar Miletić je predlagao da se na tom mestu gradi Srpsko narodno pozorište, a da Gradska kuća bude izgrađena na Hanskom placu, na kojem se danas nalazi zgrada Matice srpske. Pobedila je protivnička struja, pa je zgrada izgrađena na današnjem mestu.
Novosadska Gradska kuća predstavlja monumentalno magistratsko zdanje u centru Novog Sada, u neorenesansnom stilu, podignuto 1895. godine po projektu arhitekte Đerđa Molnara.
Vajar Julije Anika ukrasio je fasadu alegorijskim figurama grčkih boginja, dok su simbolični medaljoni u svečanoj sali rad slikara Pavla Ružičke. Zanimljiv je podatak da je nakon Drugog svetskog rata jedan od medaljona zamenjen novim državnim grbom.
Gradsku kuću karakteriše visok toranj, na koji je 1907. godine postavljeno zvono sa posvetom svetom Florijanu, zaštitniku gradova od požara. Uloga ovog tornja i zvona nije bila samo estetska, već je bila i praktična.
Naime, sa tornja su vatrogasci osmatrali grad da li je negde izbio požar, a ako bi se desilo da jeste, zvonom sa tornja je oglašavana uzbuna, te da treba ići gasiti požar.
Iz današnje zgrade gradom se upravlja tek nešto više od 100 godina, a zgrada u kojoj je smeštena gradska administracija je peta Gradska kuća u istoriji Novog Sada.
Zgrada je podignuta u vreme kada je gradonačelnik Novog Sada bio poznati advokat Stevan Pecia Popović.
U svečanoj dvorani 3. januara 1895. godine održana je prva skupštinska sednica, a osim sednica, u svečanoj sali održavani su i gradski balovi.
Na centralnom gradskom trgu nalazi se i Hotel „Vojvodina“, najstariji hotel u Novom Sadu, izgrađen 1854. godine.
Prvobitno se na njegovom mestu nalazila čuvena pivara Johana Hajla, ali je srušena tokom bombardovanja Novog Sada u Buni iz 1849. godine.
Ruševine nekadašnje pivnice kupio je Johan Ajgler i 1854. godine započeo zidanje jednospratne zgrade novog hotela.
Tokom svoje, preko 150 godina, duge istorije Hotel je uvek bio stecište kulturnog, zabavnog i političkog života grada.
Hotel „Carice Jelisavete“ je bilo prestižno mesto gde se redovno okupljala novosadska gospoda, umetnici, ali i pravi Boemi.
Posebno je na popularnosti dobio kada je 1895. godine u dvorištu hotela izgrađeno pozorište Lazara Dunđerskog, sa 650 mesta.
Na žalost 1928. godine pozorište je potpuno izgorelo, a sa njim i garderoba, dekoracija i mnogi predmeti Srpskog narodnog pozorišta, pa i kompletna biblioteka.
Prvobitno je nazvan Hotel „Carice Jelisavete“, po Carici Jelisaveti (Elizabeti) Austrijskoj, ženi Franje Josifa, da bi od tada, pa do danas još dva puta menjao ime.
Prvo, 9. maja 1920. godine menja ime u Hotel „Kraljica Marija“, po supruzi jugoslovenskog kralja Aleksandra Karađorđevića rumunskoj princezi Mariji, a u čast njihovog venčanja.
Naredni put ime menja 1945. godine, posle Drugog svetskog rata i to ime nosi do danas.
Iako je u gradu električno osvetljenje uvedeno 1910. godine, hotel ga je imao još od 1899.
Između dva rata, u prizemlju se nalazila kafana, koja je bila središte najvažnijih okupljanja. Iz tog perioda ostala je zapisana anegdota o tzv. „Bilijarskom štrajku“.
Naime, u to vreme bilijar je bio naročito popularna igra, a za igru se čekao red.
Godine 1937. izbio je pomenuti štrajk, jer je uprava hotela podigla cenu jednog sata igranja na 16 dinara.
Igrači su sproveli bojkot, a kako bi pokazali da se ne šale i „dali na težini“ svojim zahtevima, čak su odredili i svoje pregovarače da sa upravom hotela postignu cenu od 12 dinara za sat bilijara.
Dogovor je postignut i sklopljen je mir, pa je uživanje i nadmetanje u omiljenoj igri moglo da se nastavi.
Kao ugostiteljski i turistički objekat ugostio je mnoge putnike i slavne ličnosti iz javnog i kulturnog života, kao što su Laza Kostić, Miloš Crnjanski, vojvoda Marko Miljanov, princ Tomislav Karađorđević.
Osim zgrade Magistrata i najstarijeg novosadskog hotela, Hotela „Vojvodina“, na Trgu slobode značajan je i objekat na broju 5.
U pitanju je dvospratna zgrada, poznata pod imenom „Grand hotel Majer“ izgrađena 1893. godine.
Na ovom mestu se nalazila kafana „Zeleni venac“, koja se prvi put pominje još 1754. godine, kada je zabeleženo da je otvorena u kući kapetana Save Nikolića. Zgrada je za ono vreme bila prostrana, sa tri sobe, dve komore i kuhinjom na spratu i kafanom u prizemlju. Obnovljena je 1769. godine, za tadašnjeg vlasnika Senatora Pouzija.
Hotel je bio znatno oštećen za vreme Bune, pa je obnovljen 1852. godine.
Gradnja novog velikog i luksuznog hotela na ovom mestu je završena 1893. za vlasnike Emerliha i Reginu Majer, pod imenom „Grand hotel Majer“.
Lazar Dunđerski je otkupio hotel 1916. godine, a 25. novembra 1918. godine u velikoj sali hotela je održana Velika narodna skupština prisajedinjenja Vojvodine Srbiji.
Nakon prvog svetskog rata ime mu je promenjeno u Hotel „Sloboda“, a 1924. godine u dvorištu hotela otvoren je bioskop Odeon.
Posle Drugog svetskog rata bioskop je promenio ime u „Slavica“, po prvom posleratnom domaćem filmu.
Hotel je radio sve do 1953. kada je pretvoren u Dom JNA, a bioskop u dvorištu postao poznat kao „Bioskop Doma JNA“.
Danas se u ovoj zgradi nalazi banka.
Jednospratna zgrada na broju 3, poznata pod imenom „Hadžićeva kuća“ izgrađena sredinom 18. veka i u svojim zidovima čuva bogatu istoriju, kako svojih vlasnika i stanara, tako i Novog Sada.
Prvobitno je ova kuća pripadala novosadskom Jermenu Josifu Minasu, od koga su je otkupili Baron general Jeronim Ljubibratić i njegova supruga Eufemija.
Nakon bračnog spora iz 1777. godine u kući ostaje da živi Eufemija, dok se Jeronim trajno seli u Italiju, nakon što je određen za komandata ondašnjih carskih zemalja.
Eufemiju su, kada je imala 80 godina, napali i udavili razbojnici, a kako nije imala potomstva, kuća je pripala gradu.
Grad je kuću prodao 1837. Jovanu Hadžiću, jednom od osnivača i prvom predsedniku Matice srpske, koji je izvršio adaptaciju i dogradnju kuće 1841, kada je i dobila današnji izgled, u stilu klasicizma.
U dvorišu kuće, godine 1910. otvara se bioskop Apolo, jedan od najstarijih novosadskih bioskopa.
Bioskop Apolo bio je u dvorištu „Hadžićeve kuće“ u zgradi koja je izgrađena upravo u tu svrhu po planu budimpeštanskih arhitekata, za deoničarsko društvo “Apolo projektograf”, na čijem čelu je bio Stevan Adamović, tadašnji gradonačelnik.
Novi vlasnici zdanja, braća Černai, koji su od “Apolo projektografa”1918. kupili bioskop i zgradu, stalno su proširivala zdanje, i nastojali su da ulazni portal dobije antički izgled.
Posle Drugog svetskog rata ime bioskopa je bilo promenjeno u bioskop Zvezda.
Bioskop je na ovom mestu radio u kontinuitetu sve do jula 1980. godine kada je srušen.
„Hadžićeva kuća“ je 1993. godine rekonstruisana i uklopljena kao deo tržnog centra Apolo, nazvanog po bioskopu koji se na ovom mestu nalazio.
Uz sve navedeno, ova zgrada značajna je za istoriju Novog Sada jer je u njoj sredinom 1990-tih otvoren prvi novosadski Mekdonalds restoran.
Iako će se možda mnogi pobuniti i pokušati da ospore značaj prvog novosadskog Mekdonaldsa, treba odmah napomenuti da je, ma koliko danas to smešno zvučalo, činjenica da u svom gradu imate restoran brze hrane ove svetske franšize bila stvar prestiža.
Naime, prvi Mekdonalds u Srbiji, kao i u celoj jugoistočnoj Evropi, otvoren je u Beogradu 1988. godine na kružnom toku Slavija, što je bio veliki događaj za jednu socijalističku zemlju (SFRJ).
Baš negde u to vreme, sa navijačkih tribina beogradskih klubova suparničkim ekipama i njihovim navijačima pevana je pesma:
„Mi imamo Mekdonalds, Mekdonalds, Mekdonalds, gde je vama!?“, valjda želeći da se istakne kako je glavni grad, sa otvaranjem Mekdonaldsa, uvršten na svetsku listu metropola.
Mnogi potonji autorski tekstovi sa temom politike i dešavanja na prostoru bivše SFRJ neretko analiziraće i pominjati značaj dolaska ovog simbola globalnog kapitalizma u jednu socijalističkoj državi.
Bilo kako bilo, osam godina nakon otvaranja Mekdonaldsa u Beogradu, otvoren je i prvi restoran ovog lanca brze hrane u Novom Sadu.
Dugo je Mekdonalds u centru grada bio jedini u gradu, a naročito je bio popularan kao rođendaonica za decu. Takođe, bio je i nezaobilazna stanica za mnoge đake na ekskurzijama u Novom Sadu.
Kontraverza koju „Starosađani“ ni dan danas nisu spremni da oproste je činjenica da je „Mek“ otvoren u prostoru popularnog novosadskog restorana „Grill 13“.
„Grill 13“ je bio jedan od restorana Društveno hotelsko turističko ugostiteljskog preduzeća „Sloboda“ u Novom Sadu.
No, bilo kako bilo, dana 21. juna 2021. godine zatvoren je restoran Mekdonaldsa u objektu Apolo centra. Danas u Novom Sadu postoji još tri ovakva restorana brze hrane, ali je samo ovaj na Trgu prerastao u svojevrstan novosadski toponim.
Dvospratna palata „Štedionice“ na broju 7, izgrađena je u stilu secesije 1904. godine po projektu Lipota Baumhorna, peštanskog arhitekte koji je projektovao i novosadsku Sinagogu.
U ovom objektu je jedno vreme bio smešten Filozofski fakultet, da bi se 80-tih godina 20. veka zgrada vratila prvobitnoj nameni, kada postaje sedište Vojvođanske banke.
Nekada se na centralnom gradskom trgu nalazio spomenik Katoličko trojstvo, nazvan još i Mermerni (mramorni) krst.
Na ovo mesto postavljen je još 1781. godine, kao zaštita od kuge. Ovaj spomenik sa veoma dekorativnom plastikom imao je sve stilske odlike ranog klasicizma Luja XVI. Kao takav, bio je jedinstven na ovim prostorima.
Od nagodbe 1867. godine, Mađari su imali jurisdikciju nad Novim Sadom, tako da je grb Austrije u postamentu zamenjen austrougarskim grbom.
Kada je Srpska vojska 1918. godine ušla u Novi Sad, austrougarski grb zamenjen je srpskim.
Po izbijanju Drugog svetskog rata Mađari su ponovo dobili jurisdikciju nad Novim Sadom, pa je srpski grb skinut i zamenjen mađarskim.
Posle završetka Drugog svetskog rata spomenik su nove vlasti uklonile sa Trga slobode i premestile na groblje na Telepu i u portu katoličke crkve Svete Katarine. Na veliku žalost, kako je spomenik bio izrađen od krečnjaka, pod uticajem vremenskih prilika, on je vremenom potpuno propao.
Jedan od prepoznatljivih simbola Novog Sada, osim Petrovaradinske tvrđave, svakako je i spomenik Svetozaru Miletiću koji se nalazi na Trgu slobode.
Spomenik se nalazi na mermernom postolju, visok je sedam metara i težak trideset tona. Rad je istaknutog akademskog vajara Ivana Meštrovića.
Na mesto na kom se nalazi postavljen je 2. oktobra 1939. godine, pred velikim brojem Novosađana.
Na početku Drugog svetskog rata, sredinom aprila 1941. godine, spomenik Svetozaru Miletiću bio je sklonjen sa Trga u šupu Konjičkog eskadrona kod Almaškog groblja. Namera okupacionih snaga bila je da se spomenik pretopi u uvećanu krunu svetog Stevana, simbol mađarske kraljevske državnosti, te da se takva skulptura postavi na centralni gradski trg.
Na svu sreću, rodoljubi su ga maskirali i sakrili, pa je neoštećen u šupi proveo ostatak rata.
Ponovo je postavljen i otkriven 10. decembra 1944. godine, a tim povodom, nove gradske vlasti su izdale poseban proglas.
Još jedan od poznatijih objekata sa novosadskih razglednica i novosadski toponim je crkva Imena Marijinog ili, kako je Novosađani nazivaju, Katedrala.
Uzalud je Novosađanima objašnjavati da čuvena Katedrala u centru grada zapravo nije katedrala, jer crkva Imena Marijinog pripada Subotičkoj biskupiji, koja svoju katedralu ima u Subotici.
Kao što smo već rekli, na ovom mestu se ranije nalazila stara katolička crkva iz 1742. godine.
U bombardovanju 12. juna 1849. godine i ona je bila zapaljena i srušen joj je toranj. U kasnijoj obnovi prvobitni toranj nije u celosti rekonstruisan. Novosadski katolici nisu bili zadovoljni izgledom, pa su u Gradskoj skupštini dali inicijativu da se podigne takav koji će priličiti Novom Sadu kao slobodnom kraljevskom gradu.
Godine 1891. doneta je odluka da se stara crkva poruši i na istom mestu izgradi nova.
Posao izgradnje nove crkve izveo je Đerđ Molnar i to ne zatraživši nikakvu naknadu. Iz poštovanja prema njegovoj humanosti, u crkvi se nalazi njegova bista što je čudno s obzirom na to da se radi o svetovnom licu.
U oktobru 1894. podignut je na toranj osvećeni pozlaćeni krst. Crkva je dugačka 52, široka 25, visina krova iznosi 22 metra, a izgrađena je u neogotičkom stilu. U crkvi ima 4 oltara.
U crkvu se ulazi kroz masivna portalska vrata, iznad kojih je grb u reljefu, sa tekstom Crux amore (krst ljubavi).
Fasada je od žute klinker cigle, a kapa zvonika i krov su pokriveni čuvenom Žolnai keramikom.
Toranj je visok 72 metra i najviši je sakralni objekat u Novom Sadu.
Trg slobode u Novom Sadu predstavlja centralno mesto okupljanja Novosađana i njihovih gostiju. Na ovom trgu se organizuju razni kulturni i sportski događaji, novogodišnji dočeci, politički skupovi, festivali i slični sadržaji.
Dugo vremena je Trg slobode bio otvoren za saobraćaj, da bi kasnijom odlukom gradskih vlasti postao pešačka zona. Danas mnogobrojni Novosađani i posetioci mogu da uživaju na centralnom gradskom trgu na nekoj od klupica.
Preuzmite android aplikaciju.
