Trg galerija u Novom Sadu je jedan od najznačajnijih javnih gradskih prostora u Novom Sadu.
Ovaj Trg počinje da se formira neposredno nakon Prvog svetskog rata, u vreme kada se Novi Sad intenzivno razvijao i gradio. Zamišljen je kao poslovni distrikt, po ugledu na druge svetske metropole, a o ovoj ambiciji najbolje svedoče zgrade Produktne berze i Habaga, tadašnjih nosilaca privrednog života grada.
Pre izgradnje današnjeg Bulevara Mihajla Pupina, na ovaj trg su izlazile četiri ulice: Vase Stajića, Mike Antića, Ilije Ognjanovića (koja se danas nalazi sa druge strane Bulevara), kao i produžetak ulice Mike Antića, uličica koja se završavala kod nekadašnje Jermenske crkve.
Kasnijim radovima na produžetku Bulevara Mihajla Pupina, a posebno nakon izgradnje poslovne zgrade “Koprodukta”, prostor je zatvoren u Trg sa današnjim izgledom omeđenim dvorišnim fasadama. Ako se uz to doda i podatak da je gotovo polovina nekadašnjeg trga ustupljena za potrebe parkinga, stiče se utisak da je čitav prostor izgubio osnovnu namenu i izgled trga.
Zelena površina koja se danas nalazi na delu Trga galerija ostatak je nekada lepo ukrašenog parka, sa cvetnom alejom, okruženom drvoredom.
Kao i većini drugih ulica i trgova u Novom Sadu menjan mu je naziv, pa je nakon Drugog svetskog rata sve do 1992. godine čitav prostor bio poznat kao Trg proleterskih brigada.
Zgrada koja i danas dominira Trgom galerija namenski je podignuta za Novosadsku produktnu berzu 1926. godine.
Naime, neposredno po završetku Prvog svetskog rata, javila se potreba za uređenjem sfere ekonomije.
Koliko je trgovina žitom napredovala 1920. godine, najbolje govori podatak da su u Novom Sadu sve više kupovale firme iz Austrije i Nemačke. Kako u pogledu kreiranja cena nije bilo nikakvih merodavnih kriterijuma, a prelazno stanje i pravosuđe bilo je u vrlo nerazvijenom stadijumu, neki trgovci žitom podneli su predlog o osnivanju Novosadske berze, međutim ovaj predlog nije primljen sa preteranim entuzijazmom.
Inicijatori osnivanja berze, Dr. Emil Palić, Stanko Morotvanski i Josip Cvibah, nisu hteli da odustanu od svoje ideje, pa su energično nastavi da lobiraju da baš Novi Sad bude centar trgovine žitom.
Sav trud se isplatio 1921. godine, kada je Ministarstvo trgovine tadašnje države odobrilo osnivanje novosadske produktne berze na osnovu pravila beogradske berze, pod uslovom da se berza sama brine o svom izdržavanju, bez ikakve državne pomoći.
Tako je 1. septembra 1921. godine, u prostorijama novosadskog Trgovačkog Udruženja, otvorena berza u Novom Sadu.
Uspeh Novosadske berze je bio vrtoglav, pa su ubrzo njeni berzanski poslovi premašivali rad ne samo beogradske, zagrebačke i sarajevske, nego i budimpeštanske, bratislavske i praške produktne berze.
Tokom Drugog svetskog rata tu je bila smeštena mađarska tajna policija, a odmah po oslobođenju 1944. godine ovde se uselila OZNA, ubrzo preimenovana u UDBA. Nakon što je UDBA premeštena u tek izgrađenu zgradu Direkcije DTD, izvršena je adaptacija zgrade za likovni fond Galerija Matice srpske, koji je tu od 1958. do danas.
Zanimljiv je podatak da se u suterenu ove zgrade, u periodu 1927.–1928. godine nalazila prva masonska organizacija u Novom Sadu loža „Stratimirović”.
Projekat za izgradnju Zgrade Produktne berze, odnosno Galerije Matice srpske, uradio je poznati novosadski arhitekta Lazar Dunđerski. Ovde je zanimljivo pomenuti, da izvedeno arhitektonsko rešenje nije osvojilo ni jednu od prve tri nagrade na prethodno raspisanom konkursu, već odabrano naknadno.
Budući da je zgrada prvobitno bila namenjena finansijskoj instituciji, i njen izgled je podređen toj nameni. Glavni ulaz nalazi se centralno postavljen, okrenut ka Trgu. Do njega vodi visoko stepenište, podignuto do nivoa prozora prizemlja. Naglašena su četiri jaka stuba, na kojima je izveden plitak balkon, sa ogradom od balustera.
Adaptacija zgrade vršena je u periodu 1956. – 1958. godine, i tada je dodat još jedan sprat.
Promene u pravcu preobražaja Trga od poslovnog ka galerijskom prostoru, započele su 1958. godine, kada se u zgradu Produktne berze uselila Galerija Matice srpske, a zatim otvorena Spomen-zbirka Pavla Beljanskog (1961.) i Galerija likovne umetnosti poklon zbirka Rajka Mamuzića (1974).
Galerija Matice srpske nastavlja tradiciju Muzeja osnovanog 1847. u okviru Matice srpske i predstavlja instituciju od velikog nacionalnog značaja. Na sadašnjoj adresi se nalazi od 1. juna 1958. godine.
Kolekciju Galerije Matice srpske čine, između ostalog, i nekadašnje kolekcije pojedinaca, kao što su porodična zbirka Save Tekelije, kolekcija Miloša Bokšana, ali i savremena kolekcija Save Stepanova.
Prateći savremene muzeološke tokove Galerija se prilagođavala, menjala, izrastajući u jednu od vodećih muzejskih ustanova u Srbiji, čiji su rad i kvalitet prepoznati i van granica zemlje, što potvrđuje veliki broj nagrada i priznanja koje je Galerija primila.
U godini kada Novi Sad obeležava titulu Evropske prestonice kulture, ova institucija proslavlja važan jubilej – 175 godina od osnivanja Galerije Matice srpske.
Zgrada Spomen-zbirke Pavla Beljanskog izgrađena je po projektu arhitekte Iva Kurtovića.
Slučajnost ili ne, tek ni idejno rešenje Kurtovića nije osvojilo ni jednu od prve tri nagrade na prethodno raspisanom konkursu, već odabrano naknadno.
Objekat Spomen-zbirke Pavla Beljanskog čine dva građevinska korpusa koje objedinjuju ulaz i hol, izmešteni u odnosu na centralnu osovinu. Prema prvobitnoj zamisli u prizemlju su bile kancelarija kustosa i garderoba, a u desnom traktu izložbeni prostor.
Spratni deo zauzima šest izložbenih celina, raspoređenih da se prate u kružnom toku. Izdeljen na nejednake delove, sprat ima prirodno zenitalno osvetljenje preko horizontalnih plafonskih prozora.
Prostorija na severoistočnom delu sprata prvobitno je zamišljena kao kabinet Pavla Beljanskog, koji on nikad nije koristio.
Ovde je 1971. godine otvoren Memorijal umetnika, predviđen za povremene postavke koje će publici približiti živote i stvaralaštvo umetnika čija se dela nalaze u kolekciji Pavla Beljanskog.
Na travnjaku ispred zgrade nalazi se spomenik srpskoj slikarki i fotografu Nadeždi Petrović, podignut 1995. godine.
Treća galerija, koja sa ostalim institucijama čini jedinstvenu kulturološku celinu je Galerija likovne umetnosti poklon zbirka Rajka Mamuzića.
Za javnost je otvorena 1974. godine i odmah je postala kulturna institucija koja je na više načina obogatila kulturni život grada.
Galerija likovne umetnosti poklon zbirka Rajka Mamuzića u svoju delatnost uključuje mnoštvo aktivnosti iz svih segmenata muzejske delatnosti, sa namerom da publici približi umetnost generacije umetnika koji su obeležili likovnu scenu pedesetih i šezdesetih godina 20. veka.
Od ostalih mesta na novosadskom Trgu galerija, vredi pomenuti Planinarsko-smučarsko društvo „Železničar“, čije prostorije se nalaze na broju 4.
Ovo društvo osnovanli su 18. aprila 1951. godine ljubitelji prirode u ŽTP Novi Sad, pod nazivom Planinarsko-smučarsko društvo „Železničar“. Cilj Društva je čuvanje prirodne okoline i rekreacija građana. Danas Društvo ima oko 600 članova i vrlo je aktivno, a plan njihovih aktivnosti dostupan je na mesečnom nivou, na sajtu i Facebookstranici udruženja.
Odmah pored prostorija Planinarsko-smučarskog društvao „Železničar“ nalazi se servis za popravku i restauraciju bicikala, kao i prodavnica delova za bicikle „Cikloteka“.
Trg galerija u Novom Sadu doživeo je sudbinu nekih drugih novosadskih trgova, kada je nepravedno odsečen od glavnih gradskih tokova i pretvoren u sporedno mesto, sa nedefinisanim odlikama trga, u većini slučajeva pretvorenih u parking (poput Trifkovićevog trga, Trga neznanog junaka, Trga mladenaca, Trga Marije Trandafil i slično).
Do sada je sprovedene više različitih konkursa kojim bi se uredio Trg galerija, te sprovela transformacija ovog prostora u kulturni pejzaž grada. Ideja ima mnogo, ali u trenutku pisanja ovog teksta, još ni jedna nije zaživela.
Bez obzira na to, Galerija Matice srpske, Spomen-zbirka Pavla Beljanskog i Poklon zbirka Rajka Mamuzića se trude da približe umetnost Novosađanima, a njihova vrata otvorena su za posetioce tokom čitave godine.
Poseban doživljaj predstavlja manifestacija „Leto na Trgu galerija“, tokom koje ove institucije novosadskoj publici nude besplatne kulturno-umetničke programe na otvorenom. Zahvaljujući konceptu same manifestacije, oživljava se prostor Trga kao potencijalno kulturnog jezgra grada, kao mesto za uživanje i provođenje slobodnog vremena.
Ukoliko do sada niste, uvek je pravo vreme da obiđete ove značajne kulturne institucije.
Ukoliko imate zanimljivu priču o nekoj od novosadskih ulica koju biste želeli da podelite sa ostalim čitaocima, pišite nam na gradskeinfo@gmail.com sa naznakom Moja ulica.
Ulica u kojoj je začeta srpska vazduhoplovna industrija: Šumadijska ulica (FOTO/VIDEO)
Preuzmite android aplikaciju.
