Šumadijska ulica je jedna od onih ulica na Podbari koja predstavlja spoj starogradnje i novogradnje. Nekada je bila deo industrijske zone Novog Sada, sve dok se grad nije proširio na tu stranu, a fabrike ili premeštene na drugo mesto ili zauvek ugašene.
Kada se krene ovom ulicom iz pravca Trga Republike, ono što prvo upada u oči su krošnje drveća koje se protežu duž cele ulice, praveći debelu hladovinu, gotovo tokom celog dana. S jeseni, čitava ulica zbog toga „požuti“, a dominantan je miris opalog lišća.
Na početku ulice, u zgradi koja pomalo podseća na srednjovekovni zamak, nalazi se jedna od institucija, od velikog značaja za kulturno i umetničko nasleđe ovih prostora – KUD „Svetozar Marković“.
Kulturno umetničko društvo “Svetozar Marković” jedno je od najsatrijih i najtrofejnijih Kulturno umetničkih društava u Republici Srbiji, a osnovano je 3. maja, 1945. godine u Novom Sadu.
Svoju aktivnost ovo kulturno umetničko društvo ostvaruje kroz mnogo sekcija: brojne folklorne sekcije različitih uzrasta, žensku pevačku grupu, hor, narodni orkestar, veliki tamburaški orkestar, dečiji orkestar, kao i kroz nekoliko škola.
Tokom svog dugog postojanja, kroz KUD „Svetozar Marković“ je prošlo preko 40.000 članova, što samo po sebi govori o velikom ugledu i značaju ovog društva. Mnogi od poznatih i cenjenih javnih ličnosti su svoje prve umetničke korake napravile upravo u KUD-u “Svetozar Marković”.
Danas se u KUD-u okupljaju deca svih uzrasta, od najmlađih osnovaca, srednjoškolaca, studenata, do radnika i penzionera.
Osnovni cilj ovog KUD-a je negovanje kulturnog nasleđa, pesme, muzike i folklora, savremenih plesova i stvaralaštva, tradicije i običaja Srba i drugih naroda i narodnosti.
Pa ipak, bez loše namere da umanjimo kulturni, istorijski i društveni značaj Kulturno umetničkog društva “Svetozar Marković”, moramo reći da se pre njih na istoj adresi nalazilo jedno drugo udruženje, takođe od velikog kulturnog, istorijskog i društvenog značaja – Društvo ratnih dobrovoljaca ratova od 1912. do 1918. godine.
Naime, u Novom Sadu je 1928. godine osnovano Udruženje ratnih dobrovoljaca, kako bi se borili za ostvarenje svojih prava, te negovali rodoljublje i čuvali sećanje na događaje iz oslobodilačkih ratova od 1912. do 1918. godine.
Kako su bili vrlo aktivno društveno-odgovorno udruženje građana, vremenom se javila ideja o gradnji prostora u kojem bi mogli da objedine svoje aktivnosti, te da se dogovaraju i organizuju.
Finansijska sredstva za ostvarenje svojih planova prikupljali su duži niz godina, tako da je izgradnja počela 1939. godine, a završena 1941. godiine.
Zgrada koja je izgrađena u potpunosti je prilagođena potrebama udruženja. Tokom same izgradnje došlo je do izvesne izmene projekta, pa su umesto planiranog koncepta moderne, uneti elementi inspirisani srednjovekovnom graditeljskom tradicijom.
Kako bi se što bolje uskladila sa ciljem sa kojim je i podignuta, palatu krasi reljef sa likom viteza, koji se može videti na fasadi.
Ni purpurna boja palate nije slučajna. Naime, ovakva boja građevine bila je karakteristična za neke naše srednjovekovne crkve, poput crkve manastira Žiča. Poput nekog srednjovekovnog zamka, na ulazu u palatu centralno je potavljen veliki polukružni ulaz.
Nažalost, palata je završena u osvit novog svetskog rata, kada je opet trebalo braniti slobodu. Okupacione vlasti nisu bile ni malo blagonaklone prema Udruženju, pa je njegov rad zabranjen, a većina članova zatvarana, mučena ili završila u logorima.
Posle rata, nove vlasti takođe nisu bile blagonaklone prema ovom udruženju.
Odlukom od 18. februara 1947. godine, Ministarstvo unutrašnjih poslova je odlučilo da se Društvu ratnih dobrovoljaca ratova od 1912. do 1918. godine, navodno, kao profašističkoj organizaciji, zabranjuje rad i konfiskuje sva imovina.
Odluka je sprovedena u delo 1950. godine, a zgrada dodeljena Kulturno umetničkom društvu „Svetozar Marković“, pa današnje generacije ni ne pamte prvobitnu namenu zgrade, kao ni Udruženje čijim sredstvima je napravljena.
U sklopu obeležavanja 100 godina od završetka Prvog svetskog rata, Zavod za zaštitu spomenika kulture Novog Sada postavio je info table posvećene učesnicima Prvog svetskog rata.
Na ovim pločama je ispisano oko 1.000 imena dobrovoljaca u srpskoj vojsci, učesnika Velikog rata sa područja Novog Sada.
Veoma značajan objekat nalazi se na drugom kraju ulice, a u pitanju je Saobraćajna škola „Pinki“.
Kao što smo već naveli, ceo kraj Podbare u kojoj se nalazi Šumadijska ulica nekada je bio deo novosadske industrijske zone, pa se u njoj decenijama nalazila kompanija NIVA.
Kompanija NIVA je osnovana daleke 1920. godine pod imenom Ikarus, a u periodu 1930-1947 godine poslovala je pod nazivom Novator i još tada je imala širok proizvodni program u kojem je dominirao Jorge pamuk, kotinina i medicinski pamuk.
Od 1959. godine kompanija posluje pod imenom NIVA i osnovna delatnost kompanije je proizvodnja medicinskih sredstava i proizvoda od vate.
Od 2007. godine kompanija NIVA je 100 posto u privatnom vlasništvu. Nakon privatizacije konzorcijum fizičkih lica doneo je odluku o izmeštanju proizvodnje u pogone u Žablju. Dve godine kasnije pogoni su premešteni, a stari objekti ostali su zaključani i prepušteni zubu vremena.
Osim fabrike NIVA, u Šumadijskoj ulici na broju 12 nekada se nalazila i prva srpska fabrika aviona, automobila i strojeva Ikarus.
Fabrika Ikarus imala je vrlo skroman početak, kao malo novosadsko preduzeće po imenu Industrija motora Protić i drugovi i bilo je prezaduženo.
Firma je u stečaj otišla 1923. godina, a tada je preuzima penzionisani vojni pilot hidroaviona Dimitrije Konjović, inače mlađi brat čuvenog srpskog kompozitora Petra Konjovića.
Naime, Dimitrije Konjović se odlučio na ovakav poslovni potez nakon što je zaključio da budućnost leži u vazduhoplovnoj industriji. Sa svojim prijateljem inženjerom Josipom Miklom i još nekoliko preduzimljivih ljudi, Konjović osniva Ikarus – prvu srpsku industriju aeroplana, automobila i strojeva.
Prvobitno je firma nazvana Kovačević i komp, ali je vrlo brzo promenila ime u Ikarus.
Počeci rada fabrike su bili vrlo skromni, mada ni avioni tada nisu bili komplikovani kao danas. Dovoljno je reći da je za potrebe proizvodnje zakupljena susedna fabrika nameštaja, koja je poslužila za proizvodnju drvenih delova aviona, dok su ostali delovi od metala i motori nabavljeni u vojnom arsenalu u Beču.
Fabriku Ikarus na startu su činila dva službenika, jedan poslovođa, 6 radnika i 4 šegrta koji su za rad imali 2 glodalice, 4 struga, parni čekić, nekoliko bušilica i podosta ručnog alata.
Svi avioni koje je Ikarus proizvodio do 1925. godine služili su za obuku pilota. Tada komanda Vojnog vazduhoplovstva odlučuje da fabrici ukaže poverenje i kada su u pitanju ratne letilice. Ikarus je dobio narudžbinu od 200 aviona Potez 25. Međutim, postojao je uslov – preseljenje u dubinu državne teritorije.
Vlasnici Ikarusa odmah su prihvatili sve, a pogon za proizvodnju ratnih aviona fabrika je podignut u Zemunu.
Danas, kao podsetnik da je Novi Sad nekada bio začetnik avio-industrije u Srbiji, podseća još samo stara kapija sa nekadašnjeg ulaza u fabriku. Kapija se nalazi u blizni Saobraćajne škole “Pinki” i Srednjoškolskog doma “Brankovo kolo”, u obližnjoj ulici Episkopa Visariona.
Odmah preko puta, na nekada neuređenom i napuštenom prostoru, nalazi se parking, koji u znatnoj meri olakšava parkiranje u ovom delu grada.
Šumadijska ulica, iako u sebi nosi veliki kulturni, istorijski i obrazovni značaj, danas deluje pomalo umorno. Ostaci nekadašnje fabrike NIVA, napuštene kuće i loš kolovoz u velikoj meri naružuju njen izgled.
Ulica ima raznih: novih, širokih i blještavih, poput novoizgrađenih bulevara, ali isto tako ima i onih starih, mračnih i krivudavih. Pa opet, svaka ulica priča svoju priču na svoj način, nekada lepu, a nekada tužnu.
Preuzmite android aplikaciju.
