Kada se iz pravca Zmaj Jovine ulice prođe sa leve strane Vladičanskog dvora, ulazi se u jednu od najstarijih ulica u Novom Sadu – Ulicu Nikole Pašića ili, kraće, Pašićevu.
Prema nekim izvorima, ova ulica postojala je još u srednjem veku, a njeno prvo zabeleženo ime bilo je „Velika čaršija“. U vreme dok je Novi Sad još bio Racka varoš, ova ulica bila je važan putni pravac, kojim se od Bruk šanca išlo ka Temerinu i dalje ka Segedinu.
Jedno vreme zvala se Gabona utca.
Kasnije je zbog velikog broja zanatlija krznarske struke (ćurčija) koji su se nastanili u ovoj ulici prozvana Ćurčijskom ulicom (Szucs utca, Kürschnergasse).
Nakon Prvog svetskog rata imenovana je kao Pašićeva ulica, za vreme okupacije tokom Drugog svetskog rata preimenovana je u Ulicu Jokai Mora (Jókai Mór utca), da bi joj nakon rata naziv bio promenjen u Ulicu Svetozara Markovića.
Tokom 90-tih ulica je imenom podeljena: od Saborne crkve do raskrsnice sa Grčkoškolskom i Zlatne Grede zvala se Pašićeva, a dalje, do Matice srpske bila je ulica Svetozara Markovića.
Pašićeva ulica opet postaje kompletna celom svojom dužinom, pod istim imenom, početkom 2000-tih godina.
Ovo je jedna od ulica kojom su saobraćali tramvaji od 30. septembra 1911. do istog dana 1958. godine, kada je ukinut.
Kroz Pašićevu je prolazila Linija jedan, poznata kao bela linija od Futoške Kapije do Temerinske ulice.
Ova linija je išla od banje i bolnice duž Futoške ulice, Jevrejske, Zmaj Jovine pored Vladičinog dvora i onda ovom ulicom i Temerinskom do kanala, gde je bio kraj linije.
Saborna crkva, Nikolajevska crkva i najstariji spomenik u Novom Sadu
Ako se za komšijsku, Miletićevu ulicu može reći da je počinjala i završavala se ugostiteljskim objektom (restoranom „Lipa“ i kafanom „Kod kamile“), onda se za ovu ulicu može reći da počinje i završava sa sakralnim objektom.
Naime, na početku ove ulice nalazi se Saborna crkva svetog Đorđa (ili, pošto Novosađani vole skraćene nazive, samo Saborna crkva), dok se na drugom kraju nalazi Nikolajevska crkva.
Saborna crkva svetog Đorđa, prvi put se pominje 1720. godine kada je bila manji hram koji je ubrzo (1734. godine) zamenjen novim.
Vremenom je i ova crkva oronula zbog čega je krajem 19. veka doneta odluka o njenoj drugoj, sveobuhvatnoj obnovi (prva obnova je bila 1851. godine).
Današnji izgled crkva dobija u velikoj obnovi početkom 20. veka.
Na ikonama u crkvi je najviše radio slikar Paja Jovanović. Izradio je sve ikone na ikonostasu, ukupno 33.
Od 1740. do 1955. godine u crkvi je sahranjeno osam bačkih vladika.
Ono čime Saborna crkva može posebno da se pohvali je da se u porti crkve nalazi najstariji sačuvani spomenik Novog Sada – Bogojavljenski krst od ružičastog mermera.
Tačnu godinu nastanka ovog spomenika teško je utvrditi, jer je tokom bombardovanja Novog Sada 1849. godine izgorela i arhiva Eparhije bačke, a delom je oštećena i sama arhiva Grada Novog Sada.
I sam krst je bio teško oštećen tokom ovog tragičnog događaja, a obnovila ga je 1867. godine poznata novosadska dobrotvorka Marija Trandafil.
Prvi trag o njemu može se naći na planu tadašnjeg naselja iz 1745. godine, dakle dok Novi Sad još nije bio Novi Sad, već Petrovaradinski šanac.
Ovaj krst nekada se nalazio na uglu Zmaj Jovine i Miletićeve, i tu je u kontinuitetu stajao sve do početka 20. veka, da bi zbog izgradnje tramvajske linije i postavljanja šina bio izmešten ispred Vladičanskog dvora, na mesto gde se danas nalazi spomenik čika Jovi Zmaju.
Nakon Drugog svetskog rata, početkom 1950-tih, tadašnje vlasti su zbog novog urbanističkog plana htele da poruše ovaj krst, čemu su se crkvene vlasti oštro usprotivile.
Usledila je duga borba svetovne i crkvene vlasti oko sudbine najstarijeg novosadskog spomenika.
Spor je na kraju došao do Vrhovnog suda, a okončan je kompromisnim rešenjem, da se krst mora ukloniti sa tadašnje lokacije, ali neće biti uništen, nego premešten u portu Saborne crkve, gde se i danas nalazi.
Nikolajevska crkva je postojala već 1733. godine, a prema nekim izvorima možda i par godina ranije.
Pun naziv ove crkve je Crkva prenosa moštiju Svetog Nikole, ali kao što rekosmo, pošto Novosađani vole da skraćuju nazive, poznatija je pod nazivom Nikolajevska crkva.
U narodu je jedno vreme bila poznata kao Nedeljkova crkva, po svom ktitoru Nedeljku Bogdanoviću koji ju je podigao.
Nalazi se na adresi Nikole Pašića bb, na mestu gde se ulica Nikole Pašića uliva u Trg Marije Trandafil, pomalo zaklonjena zelenilom i neprimetna za većinu prolaznika, posebno tokom meseci kada drveće u porti olista.
Za ovu crkvu se može reći da je imala težak život.
Kao i u slučaju najstarijeg novosadskog spomenika, o istoriji crkve malo se zna, jer su arhivski zapisi stradali u bombardovanju iz 1849. godine.
Ono što je poznato je da je tokom bombardovanja crkva teško oštećena i gotovo srušena, a njenu obnovu su među prvima značajnim sredstvima pomogli čuveni novosadski dobrotvori Jovan i Marija Trandafil, kao i Jovan Polit i Ananije Dera.
Skupljena su određena sredstva i crkva je ponovo stavljena pod krov. Međutim, kako novca za unutrašnju obnovu nije bilo dovoljno, i pored velikih napora de se prikupe potrebna sredstva, ono što je ostalo od crkve dugo vremena je služilo kao vojni magacin.
Obnovljena je tek negde oko 1860. godine, kada joj je i vraćena prvobitna namena.
Sudbinu iz 1849. godine Nikolajevska crkva je ponovo doživela tokom bombardovanja Novog Sada 6. aprila 1941. godine, kada je takođe oštećena.
Zbog teških oštećenja koja je kroz istoriju doživela, crkva je siromašna i slabo opremljena. Na zidovima nema kitnjastih ukrasa, belina prostora ispunjava hram.
Od zanimljivosti vezanih za ovu crkvu vredi istaći da je jedno vreme služila kao bogomolja Grcima i Cincarima koji su se doselili u Novi Sad.
Od znamenitih Novosađana u njoj su sahranjeni veliki novosadski dobrotvori Jovan i Marija Trandafil.
Takođe, u ovom hramu svoju decu su krstili svetski poznati naučnici Albert Ajnštajn i Mileva Marić.
Platoneum
Pored dvorišta Saborne crkve nalazi se zgrada Novosadske crkvene opštine, a odmah do nje zgrada koja je većini Novosađana poznata kao Platoneum.
Za ovu kuću može se reći da ima izuzetno bogatu istoriju i od velikog je značaja za srpski narod u Vojvodini.
Naziv je dobila po bačkom vladiki Platonu Atanackoviću.
On je kuću kupio za 40.000 forinti, a zatim je poklonio Fondu srpske gimnazije sa namerom da se u njoj formira Prva akademija, uz uslov da on u njoj stanuje dok je živ.
Zbog tadašnjih političkih prilika, ova namera nikada nije ostvarena.
Nakon što je Matica srpska 1864. godine preseljena iz Pešte, vladika Platon ustupio je ovoj značajnoj ustanovi na raspolaganje veliki deo svoje kuće.
Ova kuća može da se pohvali i da je bila sedište bačkih episkopa, od 1867. do 1901. godine, odnosno sve do useljenja u novu zgradu Episkopskog dvora.
Jedno vreme na prvom spratu se nalazila Srpska čitaonica.
Posle Prvog svetskog rata, u prizemlju su se nalazile radnje, a na spratovima su bili stanovi.
Od 1935. godine služila je kao obrazovna institucija. Tada je u zgradu Platoneuma useljena Muška realna gimnazija, da bi je za vreme Drugog svetskog rata zamenila Mađarska gimnazija.
Posle rata, od 1946. do 1961. godine u njoj su bile smeštene Zanatska škola i Viša pedagoška škola.
Nakon toga zgradu je koristio novoosnovani Novosadski univerzitet, a od 1978. godine trajno je ustupljena Vojvođanskoj akademiji nauka (danas ogranak SANU – Srpske akademije nauka i umetnosti u Novom Sadu).
Danas se jedan manji deo prizemlja koristi za kamerne izložbe pod pokroviteljstvom SANU, a na spratovima se nalaze kancelarije akademika i veća sala za održavanje naučnih skupova.
Zaista, malo koji objekat u Novom Sadu danas može da se pohvali ovako bogatom istorijom.
Ostali poznati objekti u Pašićevoj
Preko puta Platoneuma nekada se nalazio poznati klub Atrijum, koji je `80-tih i `90-tih godina bio deo novosadske štrafte za izlazak.
Kako što smo u jednom od raniji tekstova pisali, svojevrsnu novosadsku štraftu za izlazak tokom `80-tih i `90-tih činili su Klub „Atrijum“ i Vinski podrum „Kod večite slavine“ u Pašićevoj, podrum pića „Vučko“, kafe klub „DV“, klub „Ara“ i konoba „Orkus“ u Grčkoškolskoj, kao i još nekoliko lokala u obližnjim ulicama.
Na sreću onih koji su tih godina izlazili, „Atrijum“ i „Vinski podrum“ su preživeli do današnjih dana, doduše sa malo izmenjenim sadržajem, pa sada uglancani i osveženi dočekuju nove goste.
„Atrijum“ je danas hamam i spa centar, kao i kafe restoran, dok je „Vinski podrum“ ostao dosledan, pa i danas slovi za jedno od boljih mesta koje ljubitelji vina i špricera treba da posete.
Na broju 15 se do Drugog svetskog rata nalazila čuvena novosadska kafana „Kod 12 apostola“, koja je naziv dobila po motivima apostola i „Tajne večere“ kojima je kafana bila oslikana.
Kasnije se tu nalazila kafana „Šaran“, a danas je optičarska radnja.
Negde na sredini ulice, na broju 19 nalazi se nezavršeno gradilište Zavoda za zaštitu spomenika kulture Novog Sada, koje je otvoreno još 1994. godine, ali zbog komplikovanih imovinsko-pravnih odnosa stoji u istom stanju duži niz godina.
Odmah preko puta, na broju 24 nalazi se hotel „Veliki“ sa restoranom tradicionalne vojvođanske kuhinje.
Malo niže niz ulicu nalazi se poznati restoran i hotel „Fontana“, koji nudi odličnu restoransku hranu, a zbog velikog prostora idealan je za organizovanje različitih proslava.
Poslednja kuća u nizu je kuća pod brojem 35, a zanimljivo je da je izbegla stradanje u vreme bombardovanja 1849. godine, pa je uglavnom sačuvala svoj autentični izgled.
Pašićeva ulica danas
Za ovu ulicu većina Novosađana će reći da je najlepša u Novom Sadu, ali kao što smo mogli da vidimo u ranijim pričama o ulicama iz ovog kraja, većina njih bi takođe mogla da ponese taj epitet.
Iako danas više nema ćurčija i ćurčijskih radnji, ova ulica nastavlja da živi svoj život prilagođen novim vremenima i novim potrebama žitelja Novog Sada.
Danas se u njoj osim restorana i kafića nalaze prodavnice konfekcijske i prehrambene robe, pekare i poslastičarnice.
Po arhitekturi zgrada koje se nalaze u Pašićevoj bi se čak možda i usudili da kažemo da pomalo zaostaje za okolnim ulicama, ali po značaju i duhu prošlosti – nikako!
Preuzmite android aplikaciju.
