Istorija Novog Sada neiscrpna je tema, a prvi put obrađena je 1895. godine, kada ju je po zadatku istraživao veroučitelj i istoričar Melhior Erdujhelji. On je te godine objavio knjigu „Istorija Novog Sada“.
Taj zadatak dobio je 1892. godine direktno iz Budimpešte, povodom hiljadugodišnjice mađarske države, a u vreme pisanja prve istorije grada Erdujhelji je imao svega 30 „i kusur“ godina.
Tom zadatku pristupio je na jedinstven način, što i sam na početku knjige pominje: „Ala bi se prevario, ko bi u ovome mome delu tražio suvoparno zgrnute arhivske podatke“.
Šablona se nije pridržavao, jer kako je napisao, „namera mi beše da naslikam vernu sliku prošlosti Novoga Sada, da je sa ushićenjem može posmatrati svako koga zanima prošlost naša.“
Da je bio u pitanju veoma težak podvig, navodi i on sam na početku ovog dela:
„Kada čovek hoće umom svojim da dozna prastaru istoriju onoga mesta, na kome leži Novi Sad, mora da luta po tami od magle. Obilni starodrevni nalasci, koji daju izvešća o prastarim stanovnicima pojedinih krajeva, staro oružje, domaće oruđe, nakiti, ne govore baš ništa o najstarijim stanovnicima ovoga kraja“, piše Erdujhelji na samom početku knjige, gde govori o starom dobu.
Melhior Erdujhelji pisao je zatim i o rimskim šančevima, susednim naseobinama, Novom Sadu u doba Huna, Gepida, pa u doba Slovena, kao i o uticaju Mađara.
Govoreći o Petrovaradinskoj tvrđavi, on zaključuje da je sazidana između 1247. godine i 1252. godine, navodeći pritom proces razmišljanja i činjenice kojima je do tog zaključka došao.
„Ovdašnja skela se 1267. godine već naziva petrovaradinskom skelom sa obe strane Dunava, a taj naziv teško da bi imao mesta kad bi samo na bačkoj strani bio trošni gradić“, tvrdi on.
Pišući o selima koja su nekeda postojala okolini Novog Sada, navodi Bakšafalvu, Bivaljoš, Čenej, Kemend, Mrtvaljoš, Rivicu, Sent-Marton, Sajlovo i još neka druga mesta, od kojih su mnoga još tada nestala, a neka još uvek postoje pod sličnim imenima.
Kada je reč o stanovništvu Novog Sada, kako je pisao Erdujhelji 1894. godine, stanovništvo Novog Sada „množi se poglavito doseljavanjem. Jer iako su se dogodila u nekoliko puta znatnija naseljavanja, ipak na množenje stanovništva od bitnoga utjecaja bilo je i polako doseljavanje“, što, možemo zaključiti, i danas prati razvoj Novog Sada.
Interesantan podatak jeste i statistika novosadske „oberkapetanije“ iz 1722. godine, koja se nalazi u knjizi Erduheljija.
U njoj stoji da je u Novom Sadu tada bilo 318 vojnika, 188 zemljoradnika i dečaka mlađih od 15 godina, 328 konja, 183 vodova, 698 krava i junadi, 719 ovaca i koza, 144 svinje, 734 livade, 26 vinograda, i 925 jutara oranice.
Pišući o Matici srpskoj, Erdujhelji je citirao narodnu izreku: „narod živi u svome jeziku“, koju su, kako kaže, prepoznali Jovan Hadžić i ostali osnivači Matice srpske.
Erdujhelji je pisao i o srpskim običajima u Novom Sadu, društvenom životu, ali i o osnivanju Srpskog narodnog pozorišta, tada svega nekoliko decenija starog.
„Jak pokret nastane u zauzimanju za pozorište, kada 1860. dođe u Novi Sad družina Kneževića i svojim predstavama izazva toliko oduševljenje, da se godinama prazni hram Talije dupkom napunio i tada izazvano opšte interesovanje stvorilo je budućnost glumi“, tvrdi Erdujhelji.
U ovoj knjizi pisanoj između 1892. i 1894. godine ima i brojnih drugih informacija, zapažanja, priča i legendi, ali i arhivski potkrepljenih činjenica iz prošlosti Novog Sada.
Na preko 400 strana predstavljena je istorija „Srpske Atine“, kroz podatke dostupne pre 130 godina.
Sada, o mnogim pojavama poznato je još više informacija, a „Istorija Novog Sada“ Melhiora Erdujheljija i sama je deo istorije grada o kojem govori, te služi kao „portal“ u 90-te godine 19. veka i perspektivu tog vremena.
Melhior Erdujhelji nakon pisanja prve istorije Novog Sada preselio se u Kiškereš, a 1897. godine vratio se u Sentu, gde je i rođen 37 godina ranije.
Kasnije, 1908. godine, zbog teškog materijalnog stanja bolji život potražio je u Kanadi, a zatim i u SAD, gde je i umro 1925. godine.
„Ispitao sam i istražio šta se zbivalo u prošlosti, a sada ću evo da iznesem besmrtnu dušu Novoga Sada, ona ga je pitala u prošlosti, ona će ga održati u budućnosti, a to je:
kultura,
radinost
i trgovina“
– Melhior Erduhelji
Digitalna verzija ove knjige na srpskom jeziku dostupna je na Guglovom servisu „Google Books“ na ovom linku.
Zašto je baš Nojeva golubica simbol Novog Sada i koja je uloga golubova danas
Preuzmite android aplikaciju.
