Kada je 1. decembra 1918, stvorena Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, ona nije bila velikodržavni ili imperijalni plan srpskih elita. Nastajala je u teškim vremenima nezapamćenog stradanja Srba u Velikom ratu.
Nikola Pašić i regent Aleksandar Karađorđević, vođeni opravdanim zebnjama o nekom budućem ratu i stradanju koje se može ponoviti, smatrali da se svi Srbi okupljeni u jednu državu lakše mogu odbraniti.
Beograd je morao biti udaljen od granica nove države. Sa druge strane izlaskom Rusije iz rata 1917-1918, Kraljevina Srbija više nije imala moćnog zaštitnika već polunaklonjene saveznike, nevoljne ratnike, koji nisu imali razumevanja za političke ideje Srba. Pariz i London, su u Srbiju gledali kao rusku predstražu, i pravoslavnu državu koja je bila centar okupljanja na Balkanu.
Nije bilo poželjno dozvoliti stvaranje jedne velike države, koja bi obuhvatila širok izlaz na more i velike teritorije Osmanske imperije (Balkanski ratovi) i Austrougarske (za čiju se dezintegraciju nije odlučilo do leta 1918).
Niška i Krfska deklaracija, kao stubovi jugoslovenskog ujedinjenja pokazuju do koje mere su suprotnosti bile izražene.
Planovi hrvatskih elita o federaciji ili konfederaciji nisu naišli na plodno tle u Beogradu. Kraljevina Srbija nastajala je iz borbe koju je još 1804, počeo Karađorđe i uzdizala se čitav vek, stvarajući svoje institucije i samostalnu državu.
Od provincije Osmanske imperije do parlamentarne Monarhije, uz sve probleme i nedostatke, bio je veliki uspeh i rezultat naroda, koji je stavorio tri autohtone srpske dinastije.
Hrvatskim elitama naviknutim na funkcionisanje Habzburške monarhije, koncept van federalizma, nije izgledao moguć.
Uslovljavanja koja je započeo Trumbić, nisu mogla naići na razumevanje u Kraljevini Srbiji, koja je stradala u ratu u kome su se hrvatski vojnici borili za Beč i Peštu. Realizam je bio žestok i surov. Pokazalo se da od prvog dana nacionalne tenzije neće moći da se prevaziđu, kao što je naglasio Jaša Tomić i prečanska srpska elita dobro upoznata sa stavovima hrvatskog državnog prava.
Svi pokušaji kralja Aleksandra da ideologijom integralnog jugoslovenstva, promeni stanje, pokazali su se neuspešni, osim kod srpske strane.
Srpske elite, posebno intelektualne Jugoslaviju prihvataju kao svoju, zaboravljajući da Srbija i Srbi posle velikog stradanja moraju imati drugačije ideje i poglede. Neke od tih zabluda biće dominanatne posle Drugog rata, neke nažalost i danas.
Lutanje u maglama federalizma, rešavanja hrvatskog pitanja po modelu hrvatskog istorijskog prava, stvaranjem Banovine Hrvatske, nije rešilo problem. Formiranje Nezavisne države Hrvatske, donelo je Srbima još veće stradanje nego u Prvom svetskom ratu. Genocid nad Srbima. Kasnija opravadanja o veliko-srpskoj ideji i učitavanja o veliko srpskoj buržoaziji koja je tlačila sve narode, iz pera vodećih komunista, deluju groteskno i potcenjivački, posebno danas.
Titova Jugoslavija, nastavila je tamo gde je stala Jugoslavija kralja Aleksandra.
Ideje modifikovane, nadnacionalne federalne države koju je štitila JNA, nije nov ni originalan pokušaj. Takvih ideja bilo je puno, ne samo između dva rata, već i u svim nadnacionalnim državama tokom 19. i početkom 20. veka. Epilog je bio isti, pad na ispitu istorije u surovom raspadu, koji je Srbima doneo delimično nacionalno otrežnjenje.
Jugoslaviju koju su doživljavali kao svoju, branili kao svoju, potiskujući srpsku ideju i identitet, nisu mogli da sačuvaju. Nestala je, a rane i traume su bile duboke. Ratovi koji su vođeni 1991-1999, pokazali su Srbima da se ideja jugoslovenstva pretvorila u pad srpske ideje i svega za šta se Srbija zalagala. Još tome dodajmo da je sama Srbija okrivljena za najveći deo problema i uzroka raspada Titove Jugoslavije, koji je danas gledajući počeo, davno pre smrti poslednjeg komunističkog diktatora.
Danas vek posle stvaranja Jugoslavije, plemenita i važna ideja srpskih intelektualaca deluje prevaziđeno i u značajnoj meri tragično.
Jugoslavija za koju su se Srbi iskreno borili 1941, 1991, nestala je u građanskim ratovima, a Velike sile su baš kao i prilikom njenog stvaranja imale značajnu ulogu.
Vraćanje starom identitetu, traženje novih rešenja, otkrivanje prošlosti, novih i zdravih osnova potpuno daju novu sliku srpskog dvadesetog veka. Veliko nasleđe koje su Srbi uneli u Jugoslaviju, danas se iznova otkriva i preispituje, dajući novi zamah srpskoj ideji.
Turbulencije u odnosima Velikih sila su konstanta, i ona se neće menjati ni lako ni brzo. Srbija ima svoj identitet, tradiciju, pravoslavlje, puno poštovanje prema svima, što joj daje šansu da i u najtežim vremenima ide putem koji joj je pre više od dva veka zacrtao Karađorđe, usmerio knez Miloš, uzdigao knez Mihailo, unapredio kralj Milan, dogradio kralj Aleksandar, vaskrsao kralj Petar, a oblikovali Ilija Garašanin i Nikola Pašić.
I posle teškog i tragičnog 20. veka, Srbija se vraća sebi, što je i napisao, u momentima nadahnuća Dositej Obradović:
Vostani Serbie…
Autor teksta: Prof. dr Goran Vasin
Preuzmite android aplikaciju.
