Iako Novi Sad danas ima nekoliko pozorišta, poput Srpskog narodnog pozorišta, Pozorišta mladih, Novosadskog pozorišta i još nekoliko drugih, manje poznatih, pri čemu većina ima sopstvene scene za izvođenje predstava, nekada je postojanje srpskog pozorišta u Novom Sadu bilo političko pitanje.
Začeci gradnje zgrade pozorišta u kojoj bi se igrale pozorišne predstave vezani su za osnovanje Srpskog narodnog pozorišta 1861. godine. Iako su iz pozorišne trupe Srpskog narodnog pozorišta od samog osnivanja tražili od gradskih vlasti dozvolu za gradnju sopstvene zgrade, ovaj zahtev im je dugo godina odbijan.
Naime, tadašnja Austrougarska carevina, u okviru koje se Novi Sad tada nalazio, nije baš bila rada da izda dozvolu za stalnu zgradu Srpskog narodnog pozorišta, ponajpre jer je takva ustanova bila potencijalno mesto okupljanja intelektualne i političke elite srpskog naroda u carevini, te je postojala bojazan vlasti od pojave zabranjenih ideja i jačanja nacionalnog identiteta u Srba.
Zbog toga je pozorišna trupa Srpskog narodnog pozorišta, od svog osnivanja 1861. godine delovala kao putujuća pozorišna trupa.
Nakon više godina lobiranja i upućivanja zahteva i molbi, nađeno je kompromisno rešenje, u vidu izdavanja privremene dozvole za gradnju i korišćenje pozorišnog objekta.
Prva privremena zgrada pozorišta u Novom Sadu, odnosno, Građanska dvorana kako se tada nazivalo pozorište, bila je na Trifkovićevom trgu i bila je smeštena na sredini trga, na mestu današnjeg parkinga, okrenuta ka Miletićevoj ulici. Na tom mestu se nalazila od početka 1872. do marta 1892. godine, kada je naloženo njeno rušenje, jer gradske vlasti nisu htele da produže privremenu dozvolu.
Tada „na scenu stupa“ Lazar Dunđerski, koji prepoznaje značaj postojanja jednog nacionalnog pozorišta za srpski živalj u Austrougarskoj, te se odlučuje da pomogne. Pošto je stara, privremena zgrada u kojem se nalazilo Srpsko narodno pozorište morala biti srušena, Dunđerski je tu zgradu otkupio, nakon čega je sav materijal preneo na novu lokaciju i iskoristio za zidanje nove zgrade.
Ta nova zgrada, čija je izgradnja završena 1895. godine, nalazila se u dvorištu Hotela „Jelisaveta“ (danas Hotel „Vojvodina“), čiji je Lazar Dunđerski takođe bio vlasnik.
Bila je to, za ono vreme, savremeno opremljena pozorišna kuća, ali arhitektonski planovi nisu sačuvani do današnjih dana.
Prema sačuvanom sećanju i retkim fotografijama, zgrada je građena u stilu neorenesanse, bila je pravougaone osnove, sa ispustima na kraćim stranama. Na severoistočnoj strani okrenutoj centralnom gradskom gradskom trgu, koncentrisana je neorenesansna ukrasna dekoracija i formiran je centralni ulazni rizalit sa troje vrata i zidanim balkonom na prvom spratu.
Iznad rizalita uzdizala se povučena kupola, koja je dominirala ulaznom fasadom. Glavna fasada je oživljena sa dva niza velikih polukružnih otvora iznad kojih su okulusi naglašeni dekorativnim elementima.
Glavna sala je projektovana za 650 gledalaca, smeštenih u parteru, na spratnim ložama i dve galerije.
Zanimljiv je podatak da je u Pozorište Dunđerskog među prvima objektima u Novom Sadu uvedeno električno osvetljenje, još 1899. godine. Poređenja radi, u gradu je električno osvetljenje uvedeno tek 1910. godine.
Pošto pozorište nije smelo da ima svoju zgradu, Dunđerski je objekat izgradio i zvanično izdao Srpskom narodnom pozorištu za jednu forintu godišnje rente. Time je bio ispoštovan zakon i sve je bilo legalno.
Osim pozorišnih predstava, publika u Novom Sadu je u već krajem 19. veka imala prilike da pogleda prvi film.
Naime, prva filmska projekcija na svetu održana je pred sam kraj 1895. godine, u Parizu, a manje od godinu dana kasnije, Novi Sad je imao priliku da vidi “veštačku predstavu”, kako su prvu filmsku projekciju nazvali tadašnji novosadski mediji.
Ta prva filmska projekcija u Novom Sadu desila se 26. i 27. oktobra 1896. godine upravo u pozorištu Dunđerskog, zahvaljujući putujućem bioskopu, koji je koristio salu pozorišta.
Na žalost 1928. godine pozorište je potpuno izgorelo, a sa njim i garderoba, dekoracija i mnogi predmeti Srpskog narodnog pozorišta, pa i kompletna biblioteka.
Tako su glumci Srpskog narodnog pozorišta dugo godina bili podstanari u Sokolskom domu, sve do izgradnje sadašnje zgrade SNP-a.
Pozorište Lazara Dunđerskog nikada nije obnovljeno, a u dvorištu Hotela „Vojvodina“ i danas se mogu videti ostaci temelja nekadašnje zgrade, koja je tu stajala.
Preuzmite android aplikaciju.
