Nakon propasti Niškog sporazuma iz 2002. godine i pogroma nad vladikom Jovanom Vraniševskim i jerarhijom Srpske Pravoslavne Crkve u Severnoj Makedoniji, komunikacija između raskolničke zajednice okupljene u tadašnjoj „Makedonskoj pravoslavnoj crkvi“, sa jedne strane i srpske patrijaršije, sa druge strane, praktično je „zamrla“.
Vesti o verbalnom i fizičkom pogromu sveštenstva i vernika Pravoslavne Ohridske Arhiepiskopije SPC u Severnoj Makedoniji, u periodu od 2002. do 2012. godine nisu izazivale veliku pažnju kod institucija Evropske unije ili Sjedinjenih Američkih Država, ali ni kod državnih zvaničnika Republike Srbije.
Iako su bili svesni da su navedena nepočinstva nad SPC u Severnoj Makedoniji bila podsticana i organizovana od strane „neformalnih i zvaničnih političko-bezbednosnih krugova“ u Skoplju, date činjenice nisu previše „uzbuđivale“ ni Vaseljensku patrijaršiju u Carigradu, što je mogao da bude jasan pokazatelj smera strogo kontrolisane, proameričke i prozapadne politike konstantinopoljskih episkopa u vezi sa pitanjima poštovanja kanonskog poretka, jedinstva i ustrojstva svete, saborne i apostolske Crkve.
U proteklih nekoliko decenija, a posebno u poslednjih pet godina, sasvim je jasno da je vaseljenski patrijarh Vartolomej Hram Svetog Đorđa u Carigradu, odnosno sedište Patrijaršije, „oblikovao“ u svojevrsnu „filijalu bezbednosno-obaveštajnog i spoljno-političkog aparata SAD“.
Navedenu, nimalo pohvalnu kvalifikaciju politike Vaseljenske patrijaršije možemo relativno jednostavno da sagledamo. Usled svog specifičnog i viševekovno, izuzetno teškog položaja u Turskoj, sa nesagledivim antagonizmom i animozitetom, koji karakteriše odnose Carigrada i najbrojnije pravoslavne pomesne crkve na svetu, Ruske Pravoslavne Crkve, u drugoj polovini prethodnog stoleća Vaseljenska patrijaršija „pronašla je svog velikog patrona“ u SAD.
Nakon „sloma gvozdene zavese“, te kraja Hladnog rata, uticaj SAD na „Fanar“ eksponencijalno je uvećan. Takođe, materijalnu „pomoć“ za podršku funkcionisanju Carigradske patrijaršije u značajnoj meri obezbeđuju različite „fondacije i kompanije“ iz SAD. Kada je Vartolomej „udelio Tomos“ raskolničkoj i nekanonskoj, tzv.
Pravoslavnoj crkvi Ukrajine u oktobru 2018. godine, gotovo javno govorilo se da je nakon tog čina Vaseljenska patrijaršija dobila izdašnu podršku za svoj rad i to u iznosu od 30 miliona američkih dolara.
Nakon Prespanskog sporazuma iz 2018. godine, kojim je okončan spor između Grčke i Severne Makedonije (što je predstavljalo veliki uspeh američke diplomatije, poznate po iniciranju „solomonskih rešenja“), Vaseljenska patrijaršija, u početku „stidljivo“, a kasnije sve otvorenije, „emitovala je zabrinjavajuće signale“ u vezi sa mogućnošću da još jednom, ovog puta u slučaju „makedonskog raskola“, naruši kanonsko jedinstvo u pomesnoj SPC i time pruži podršku zahtevima „skopskih raskolnika“.
Od 2019. godine, u kuloarskim krugovima „skopske i carigradske diplomatije“ govorilo se da su SAD spremne da ponovo pruže podršku radu „Fanara“ i to u iznosu od 20 miliona američkih dolara. Bilo je jasno da su SAD preuzele, ustvari „prepisale“ programski i ideološki vektor delovanja jugoslovenskih komunista u vezi sa makedonskim nacionalnim i političkim identitetom, naravno pružajući mu novi format, uz „osveženje“ pojedinih postulata, koji determinišu makedonski etnički kolektivitet u XXI stoleću.
Slično težnjama velikih sila iz prošlosti, SAD označile su istorijsku ulogu i prisustvo srpskog duhovnog i nacionalnog identiteta u Povardarju, kao prepreku ostvarenju američkih geopolitičkih i geostrateških interesa u ovom delu Evrope, pri čemu su veoma fleksibilno i tendenciozno tumačili potrebu suzbijanja tzv. i nedokazanog „malignog uticaja Rusije na Balkanu“ u kontekstu bliskih povesnih relacija između srpskog i ruskog naroda i njihovih kultura.
U pomenutoj „geopolitičkoj jednačini“ trebalo bi da prepoznamo uzroke podrške Vaseljenske patrijaršije raskolu Makedonske pravoslavne crkve i sadržajnom odnosu SPC prema suštini suočavanja sa izazovom pred kojim je bila postavljena u Povardarju.
U ovim okolnostima generisana je Makedonska pravoslavna crkva – Ohridska arhiepiskopija, koja ne odražava kanonski i istorijski kontinuitet sa Ohridskom arhiepiskopijom formiranom u srednjem veku. Javnost je 16. maja 2022. godine obaveštena da je Sveti Arhijerejski Sabor Srpske Pravoslavne Crkve primio akt Svetog arhijerejskog sinoda Makedonske Pravoslavne Crkve – Ohridske arhiepiskopije, kojim je „skopska jerarhija“ prihvatila opštepriznati kanonski status autonomije, odnosno pune unutrašnje samouprave svoje zajednice, unutar SPC iz 1959. godine, čime je raskol iz 1967. godine bio okončan.
Prethodno, u toku propovedi na Đurđevdan 6. maja 2022. godine, vladika Zvorničko-tuzlanski Fotije izjavio je da postoji dijalog između SPC i MPC, te da je moguće „uspostavljanje kanonskog jedinstva“. Uprkos ovom zvaničnom saopštenju SPC, a i bez obzira na nezvanične informacije o mogućnosti postizanja sporazuma, Carigradska patrijaršija priznala je 9. maja 2022. godine MPC (pri čemu su je nazvali „Ohridska arhiepiskopija”) kao „kanonsku i važeću za svepravoslavni svet uspostavljajući sa njom kanonsku i liturgijsku saradnju“.
U nameri da preduhitri SPC i u okolnostima snažne izolacije Ruske Pravoslavne Crkve sa kojom se neprekidno nadmeće u pitanjima „prestiža“, Vaseljenska patrijaršija još jednom je ugrozila kanonsku jurisdikciju SPC u Severnoj Makedoniji, pri čemu je teško narušila i kanonsko jedinstvo svete, saborne i apostolske crkve, kao i njen poredak. Liturgija pomirenja u hramu Svetog Save u Beogradu, koju su predvodili patrijarh Srpski Porfirije i arhiepiskop ohridski i makedonski Stefan uz sasluženje svih arhijereja služena je 19. maja 2022. godine, čime je uspostavljeno liturgijsko i kanonsko opštenje dve crkve.
Na svetoj liturgiji u Sabornom hramu Svetog Klimenta Ohridskog u Skoplju 24. maja 2022. godine patrijarh Porfirije izjavio je da je Sveti Arhijerejski Sabor Srpske Pravoslavne Crkve jednoglasno odlučio da prizna autokefalnost Makedonske Pravoslavne Crkve – Ohridske Arhiepiskopije. Patrijarh Porfirije uručio je Tomos kojim se potvrđuje autekefalnost MPC – OA arhiepiskopu Stefanu u Beogradu 5. juna 2022. godine.
U pitanjima vlasništva nad imovinom SPC u Makedoniji ponuđeno je privremeno rešenje prema kome je ona predata na korišćenje MPC – OA. Ruska Pravoslavna Crkva priznala je autokefalnost MPC – OA 26. avgusta 2022. godine.
Postavljamo pitanje, šta je ovim činom SPC dobila i da li je pri tom nešto izgubila?!
Na prvom mestu potrebno je da naglasimo da je SPC najduže pružala otpor narušavanju kanonskog jedinstva u Severnoj Makedoniji. Svakako, nedelotvoran uticaj projugoslovenski opredeljenih srpskih nacionalnih elita u Južnoj Srbiji između dva svetska rata, razorna uloga jugoslovenskih i komunističkih elita kod srpskog naroda u Makedoniji do devedestih godina prethodnog veka, te nezainteresovan i anacionalan pristup dosovske vlasti u rešavanju identitetskih sporova u Povardarju posle 5. oktobra 2000. godine (pri čemu ističemo i „sabotažnu ulogu“ zvaničnog Beograda u vezi sa implementacijom Niškog sporazuma iz 2002. godine), „ugasili su svaki plamen nade“ u obnovu srpskog identiteta drevnog „srpskog Juga“.
U sadejstvu sa velikim silama, pre svega sa političkog Zapada i Vaseljenskom patrijaršijom, navedeni činioci zlosrećne srpske politike u „Maćedoniji“ prethodno su izolovali delatnost Srpske Pravoslavne Crkve u Povardarju da bi je potom i „umorili“. Zapravo, današnja srpska crkva i država pokazale su veliku kuraž kada su privolele jerarhiju MPC – OA da se prethodno vrati u kanonsko jedinstvo SPC, koja je zadržala pravo da, kao pomesna crkva Skoplju uruči Tomos. Time je uistinu pobedilo kanonsko jedinstvo svete, saborne i apostolske Crkve u Makedoniji.
U okolnostima kada je u Severnoj Makedoniji ostalo svega nekoliko hiljada vernika SPC, mogućnost da MPC „svoj život počne ili nastavi“ sa osloncem na SPC i bez značajnog, hegemonističkog uticaja Bugarske pravoslavne crkve i „fanariotskog“, nekanonskog delovanja Carigradske patrijaršije, mudro je otelotvorena.
Nakon više decenija, simpatije za srpsku državu i crkvu kod makedonskog naroda eksponencijalno su uvećane, a odnosi između MPC – OA, sa jedne strane i Bugarske pravoslavne crkve i Vaseljenske patrijaršije, sa druge strane dodatno su antagonizovani. Trenutno, dok traje „opšti rat protiv pravoslavlja“ (koji uglavnom vodi Vaseljenska patrijaršija svojim nekanonskim delovanjem), čin priznanja autokefalnosti Makedonske Pravoslavne Crkve – Ohridske Arhiepiskopije od strane Srpske Pravoslavne Crkve predstavlja malu pobedu diplomatije zvaničnog, duhovno-svetovnog Beograda.
Međutim, ta pobeda nije u stanju da obezvredi svu beslovesnost srpskog etnosa u XX veku, koji je „u rasulu i bez pameti krčmio svoju višestoletnu baštinu za račun tuđih ideja i ideologija“.
Nije u stanju da poništi tu beslovesnost, ali kompletan srpski nacionalni korpus mogao bi da bude strogo opomenut, kako to sebi više nikada ne bi dopustio.
(kraj)
Autor: Ognjen Karanović, istoričar, CZDS
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Ognjena Karanovića možete pročitati ovde:
Ognjen Karanović: Pobeda kanonskog jedinstva SPC i MPC – Arhiepiskopije ohridske (deveti deo)
Preuzmite android aplikaciju.
