Poznato je da će Novi Sad u skorije vreme dobiti novi biciklističko-pešački most, koji će se graditi na stubovima, više puta, urušenog mosta Franca Jozefa. Ovaj pešačko-biciklistički most biće dugačak oko 450 metara, imaće vidikovce i odmorišta za pešake i spojiće kej sa tunelom ispod Petrovaradinske tvrđave. Planira se sanacija i rekonstrukcija postojećih stubova, dok će po završetku izgradnje biti postavljena dekorativna rasveta konstrukcije mosta.
Međutim mi ćemo se u ovom tekstu pre svega fokusirati na istorisjkom značaju prethodnih mostova koji su stojali na ovim stubovima, jer je prvi novosadski stalni most upravo na njima izgrađen. Godine 1883. po projektu Karla Baumana, podignut je železnički most u Novom Sadu, koji je nosio ime tadašnjeg austrougarskog cara Franca Jozefa.
Stanovnici na prostoru današnjeg Novog Sada oduvek su imali potrebu da premoste Dunav i spoje dve obale, pa su još u antičko doba i, kasnije, u srednjem veku, koristili skele, a potom i pontonske mostove, tako da se, iako je bila veoma skupa, ova investicija isplatila tadašnjim građanima Novog Sada.
Most Franca Jozefa podignut je zbog železničke veze Budimpešte i Zemuna, a pruga je trebala da prolazi kroz Novi Sad. Novosađani su 1880. godine iz Peštanskih novina saznali da će dobiti železnicu i da će tim povodom biti izgrađeni jedan stalni i čvrst most.
Gradnja Mosta Franca Jozefa počela je u septembru 1881. godina i završena tokom leta 1883. Te godine je, u martu, u naš grad stigao i prvi voz, da bi u novembru, kada je most bio završen, nastavio dalje do Zemuna. Most konstruisan od čelika bio je dug 432 metra i ležao je na četiri stuba, četiri rečna i dva na obali.
Most Franca Jozefa je nakon Prvog svetskog rata preimenovan u Most kraljevića Andreja, prema trećem sinu kralja Aleksandra Karađorđevića, a 1928. dobija konkurenciju, stalni drumsko-pešački most koji je nosio ime po drugom sinu kralja Aleksandra – Most kraljevića Tomislava.
Na žalost nijedan most u Novom Sadu nije preživeo Drugi svetski rat. Most kraljevića Andreja srušen je da bi se sprečio prodor Nemaca u Novi Sad tokom Aprilskog rata 11. aprila 1941. godine. Ipak, samo godinu dana kasnije Nemci su ga a popravili i bio je u funkciji do 1944. kada ga miniraju prilikom povlačenja i most biva potpuno uništen. Prilikom miniranja mosta miniran je i tunel ispod Petrovaradinske Tvrđave, ali je jedan od italijanskih ratnih zarobljenika presekao žice i tako spasio ovu divnu građevinu.
Kao što se može zaključiti, most je igrao veoma veliku ulogu u Drugom svetskom ratu i za jugoslovenske i za okupatorske trupe koji su most koristili za prelazak preko Dunava. Međutim detalj za koji mnogi ne znaju, ali je itekako od istorijskog značaja jeste da su vagoni čuvenog Orijent ekspresa protutnjali preko ovog mosta.
Godinu dana nakon njegove izgradnje (dakle 1884. godine) most Franca Jozefa postao je deo,jednog kraka, čuvene rute Orijent ekspresa. Ovaj čuveni voz je kod nas nazivan „Munjeviti voz“ uveden je u saobraćaj 4. oktobra 1883. godine.
Sve do Prvog svetskog rata saobraćao je od Pariza do Carigrada preko Minhena, Beča, Budimpešte, Beograda, Niša i Sofije, ali ispostaviće se i Limana. Pošto još nije bio razvijen automobilski i avionski saobraćaj, Orijent ekspres je u narednom dugogodišnjem periodu predstavljao jedino udobno i efikasno sredstvo za prevoz putnika na velikim daljinama, pogotovo u međunarodnom saobraćaju. Iako u samom početku nije, on vremenom postaje sinonim za luksuzna putovanja bogate klijentele.
Ipak. ovaj voz najviše je proslavila čuvena britanska književnica, autorka detektivskih romana Agata Kristi koja je nekoliko puta putovala Orijent ekspresom. Prvi put je putovala 1928. godine, a nekoliko meseci kasnije voz je na putu iz Istanbula bio zaglavljen šest dana u snežnoj mećavi. Pošto joj se nešto slično desilo na sledećem putovanju, dobija inspiraciju za jednu od svojih najpoznatijih detektivskih priča „Ubistvo u Orijent ekspresu”, čiji deo radnje se dešava na teritoriji bivše Jugoslavije. U priči se pominje Beograd, a voz je zaustavljen mećavom i snežnom lavinom između Vinkovaca i Slavonskog broda.
Tako da je na neki način Novi Sad postao deo kultnog krimi romana, zahvaljujući upravo ovom železničkom mostu. Međutim, zanimljivo je da iako je dva puta rušen ovaj most, čak triput je jedan od njegovih delova detoniran.
Poslednji put miniran je u avgustu 1961. godine, kada je raznesen jedan od njegovih stubova, koji je smetao građanima u plovidbi Dunavom.
Danas, gotovo 80 gidina nakon poslednjeg rušenja ovog mosta on bi trebalo da zadobije novi oblik i novu funkciju. Zanimljivo je da je planom regulisana i rekonstrukcija postojećeg tunela Petrovaradinske tvrđave u kojem je planiran i izložbeni prostor posvećen istoriji tvrđave. Nema sumnje da će i most Franca Jozefa odnosno kraljevića Andreja biti integralni deo ove arhive, a možda se pomene i orijent ekspres.
Kako će izgledati novi pešačko-biciklistički most preko Dunava? (FOTO)
Preuzmite android aplikaciju.
