Sretenje Gospodnje je praznik kojim se proslavlja uvođenje Isusa Hrista u Jerusalimski hram, 40 dana po rođenju, što predstavlja susret Boga sa svojim narodom, odnosno Crkvom, koju predstavlja Simeon Bogoprimac. Po tom svom karakteru susretanja ovaj praznik je dobio svoje ime.
Srbija na današnji praznik obeležava Dan državnosti, kao sećanje na Sretenje 1804. godine, kada je podignuta revolucija i počelo oslobađanje od Turaka, i isti datum 1835. godine, kada je u Kragujevcu izdat i zakletvom potvrđen prvi Ustav Knjaževstva Serbije.
Na Sretenje 1804. godine, na zboru viđenijih Srba sa teritorije Beogradskog (odnosno Smederevskog) pašaluka, koji se dogodio u Marićevića jaruzi u Orašcu, doneta je odluka o podizanju ustanka protiv Turaka. Tom prilikom za vođu ustanika, odnosno vožda, izabran je Đorđe Petrović – Karađorđe.
Odluci o podizanju ustanka prethodila je seča knezova, odnosno uglednih narodnih prvaka, koje su dahije preventivno pobile, zbog navodne nelojalnosti, a suštinski je to bila odmazda uzrokovana strahom od podizanja naroda protiv terora koji su dahije sprovodile nad srpskim stanovništvom.
Prvi srpski ustanak najpre je zahvatio krajeve zapadno od Kolubare, Šumadiju i Pomoravlje. Srbi su veoma brzo ušli u otvoreni rat sa Turskom, čiju su vojsku nekoliko puta potukli. Najveće pobede su izvojevane kod Ivankovca 1804. godine, na Mišaru i kod Deligrada 1805. godine.
Čitav Beogradski pašaluk oslobođen je 1807. godine, ali je sudbinu ustanka nažalost odredio ishod Rusko-turskog rata. Zbog Napoleonovog pohoda na Rusiju, naši ruski saveznici bili su prinuđeni da okončaju sukob sa Turcima. Ubrzo je potpisan Bukureški mir, koji je predviđao da Srbija dobije autonomiju u okviru Osmanske imperije i da se Turci vrate u Beograd. Srbi nisu hteli da prihvate te uslove i usledio je žestok napad Turaka.
Prvi srpski ustanak je na taj način ugušen 1813. godine, ali predstavlja izuzetno značajan istorijski proces jer je njime započeta „srpska revolucija“ i trasiran put za dalju borbu Srba za oslobođenje, koja je nastavljena dve godine kasnije podizanjem Drugog srpskog ustanka u Takovu.
Zbog navedenog upravo Karađorđe Petrović smatra se ocem obnoviteljem moderne srpske države.
Srbi su se tokom ustaničkih godina borili ne samo za obnovu državnosti i slobodu, već su uspeli i da izgrade politički zrelu naciju i društvo slobodnih ljudi, kao i prve moderne državne institucije poput Narodne skupštine, kao najvažnije ustanove,ali i prve Vlade koja se u to vreme zvala – Praviteljstvujušči sovjet serbski. U tom smislu Nemanjićka Srbija je nesumnjivo bila ideal i inspiracija srpske političke i intelektualne elite tog vremena.
Dakle, možemo reći da Prvi srpski ustanak predstavlja snažno buđenje nacionalne svesti i početak nacionalne revolucije za oslobođenje od viševekovne turske vladavine i ponovno uspostavljanje državnosti Srbije. Osnovni temelji moderne državnosti u ustaničkoj Srbiji postavljeni su osnivanjem i radom Narodne skupštine, Praviteljstvujuščeg sovjeta i donošenjem zakonika.
Osim sećanja na podizanje ustanka, današnji dan značajan je u našoj istoriji i zbog donošenja prvog srpskog ustava.
Naime, na Sretenje 1835. godine u Kragujevcu je donet prvi Ustav Kneževine Srbije, poznat kao Sretenjski ustav. Pisac ustava bio Dimitrije Davidović, srpski političar, diplomata i lični sekretar Kneza Miloša Obrenovića, a cilj njegovog donošenja je bilo pre svega ograničenje kneževe vlasti.
U njemu su izražene osnovne vrednosti srpskog društva: nacionalna emancipacija, razbijanje feudalnih ustanova i autokratske vladavine, ukidanje ropstva, neprikosnovenost ličnosti, nezavisnost sudstva, slobodu kretanja i nastanjivanja, pravo na slobodan izbor zanimanja. Ustav je rađen po uzoru na francuske ustavne povelje od 1814. i 1830. i belgijski ustav od 1831. godine.
Sretenjski ustav je jedan od prvih demokratskih ustava u Evropi, a za sam tekst se često ističe da je bio prilično liberalan za tadašnje prilike.
Nažalost, ovakvo ustavno rešenje odmah je izazavalo negodovanje Austrije, Turske i Rusije (zbog straha da bi i njihovi građani mogli tražiti isto), i on je pod izuzetno snažnim pritiscima ovih sila ukinut posle 55 dana. Svakako, njegovim formalnim ukidanjem, nije izbrisan ogroman trag koji je ostavio ne samo u srpskoj, već zbog proklamovanih načela i vrednosti i u evropskoj istoriji.
Dakle, danas je veliki dan za Srbiju, dan kada se rađala moderna srpska država. Sretenje je bukvar i čitanka svakog Srbina, bez obzira gde on danas živeo, i praznik svih koji vole i žive za nezavisnu i slobodnu Srbiju. Naš narod je svoju revoluciju i borbu za slobodu započeo na današnji dan podizanjem ustanka, a završio je 31 godinu kasnije, na najlepši mogući način, kada je proglašen prvi srpski Ustav i kada se Srbija ustrojila kao moderna država.
Autor: Nemanja Zavišić, master pravnik
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Nemanje Zavišića možete pročitati ovde:
Preuzmite android aplikaciju.
