Osmog septembra u Budimpešti je održana šesta zajednička sednica Vlada Srbije i Mađarske. Ovaj događaj, kome je mađarski premijer Viktor Orban posvetio veliku pažnju, veoma je značajan za dalji razvoj odnosa naše dve države. Svedoci smo jednog veličanstvenog međusobnog sazrevanja Srba i Mađara i kretanja ka nečemu što će biti kulminacija zajedničkog istorijskog iskustva.
Naši odnosi razvijaju se dugo. Pre osam vekova Stefan Nemanja pisao je o svom shvatanju božanski ustrojene geopolitike njemu poznatog sveta, u kojoj su Grci carevi, Mađari kraljevi, a Srbi imaju župane.
Zahvaljujući Nemanjinim potomcima takva svest o našem mestu u svetu drastično će se promeniti. Srednji vek obeležiće periodi izuzetne bliskosti srpske i mađarske države, poput vladavine kralja Dragutina ili despota Stefana Lazarevića i razdoblja velikog rivalstva i sukoba oko Mačve i Beograda, za vreme kralja Milutina i cara Dušana.
Nakon mađarske katastrofe na Mohačkom polju 1526. godine, podelićemo i iskustvo ropstva pod Osmanlijskim carstvom, a u 17. i 18. veku zajedno ćemo, pod habzburškim barjakom, oslobađati svoje zavičaje od Turaka.
Slobodarska svest je takođe jedna zajednička osobina, pa će 19. vek biti vreme borbe za uspostavu nacionalnih država srpskog i mađarskog naroda. Krajem septembra ove godine, u Sremskim Karlovcima će biti sahranjen, po želji iz svog zaveštanja, narodni prvak i vojni zapovednik Đorđe Stratimirović, koji je 1848. godine bio akter sukoba sa mađarskim revolucionarnim vođom Lajošem Košutom, na zasedanju Ugarskog sabora u Bratislavi.
On nikako nije pristajao na stav mađarske elite da može postojati samo jedan politički narod u Ugarskoj, a na to je Košut odgovorio da će među njima morati da odluči mač. Oštrice i barut su zaista odlučili, pa je posle mnogo žrtava, Mađarska revolucija okončana porazom od carske Rusije kod Vilagoša i egezkucijom njenih lidera.
Košut je uspeo da izbegne najgore i otišao je u izgnanstvo, gde će nastaviti da bude važna ličnost mađarskog nacionalnog pokreta. Malo je poznato da je supruzi Lajoša Košuta bekstvo iz Austrije omogućio ministar unutrašnjih poslova Kneževine Srbije, čuveni Ilija Garašanin. Zahvalan što mu se supruga pridružila, Košut piše Garašaninu:
„Za mene je dragocena vera, da je spasenje moje žene Vašom pomoći zraka božanskog predskazanja za ono bratimljenje Vašeg i mojeg naroda, koje su nesrećni nesporazumi (da, da….nesporazumi, no ne sa srpske strane) u prošlosti tako gorko pomutili. To zbratimljenje leži u interesu slobode naših naroda.“
Vođa poražene Mađarske revolucije shvatio je na koncu da su Mađari mogli mnogo više postići u savezu sa srpskim narodom u Ugarskoj, umesto što su i jedni i drugi stradali u ratu, koji je bio koristan samo Beču.
Mladi Svetozar Miletić, koji je inspirisao i moj blogerski identitet, za vreme revolucije 1848/9. vatreno je podizao moral srpskom narodu i podsticao ga da brani ognjišta u Banatu i Bačkoj.
Iskusivši svu tragiku tog sukoba, on u svom listu „Zastava“, tokom 1868. godine, piše nekoliko tekstova o odnosima Srba i Mađara, u kojima, između ostalog, kaže:
„Ne samo da su Srbi i Mađari na bojnom polju slični, nego i u društvenom i porodičnom životu, u svojim narodnim običajima i načinu života, mnoge slične crte imaju. Ova dva naroda su jedan drugog po junaštvu cenili ali su jedan od drugog revili. Iako bi do juče za jednim stolom sedeli, pirovali i pevali, sutra ih je svet mogao već videti u dva razna stana utaborena.“
Miletić je, kroz svoje tekstove, razvio tezu o pogubnosti ranijeg upornog srpskog oslanjanja na centralnu bečku vlast i o potrebi da se, za promenu, srpski interesi realizuju kroz dogovor sa Budimpeštom.
Da se konačno nađe neki zajednički imenitelj između dva „junačna, iskrena i gostoljubiva“ naroda. Sa takvim programom je istupao i preko svoje Srpske narodne slobodoumne stranke, koja je pokušala da izbori prostor za srpski narod u okviru mađarskih stremljenja za veću samostalnost od Austrije.
Ponovo nisu sazrele istorijske okolnosti i mađarske političke elite ugušile su sve te pokušaje.
Početkom dvadesetog veka uvedena je još oštrija politika asimilacije i ograničavanja političkih prava.
Blistava srpska pobeda u Prvom svetskom ratu sve je to promenila i Mađarska je ponovo, iz sukoba u kojem je bila na suprotnoj strani od Srba, izašla kao poražena.
Usledilo je oslobođenje i ujedinjenje svih srpskih krajeva nekadašnje ugarske kraljevine sa Srbijom. Srpski narod je ostvario svoj vekovni cilj, izvan svih očekivanja i najluđih snova.
Odnosi jugoslovenske kraljevine i Mađarske bili su nepoverljivi i zategnuti u početku ali su vremenom, tokom dvadeset godina mira, išli ka zbližavanju i formiranju novih političkih i ekonomskih veza, obnovi infrastrukture i prijateljstvu. Čak je potpisan i Sporazum o prijateljstvu1940. godine.
Međutim, istorijske okolnosti su dale vetar u leđa onim snagama u Mađarskoj koje su bile za partnerstvo sa nacističkim nasiljem, kako bi se ispravila „trijanonska nepravda“.
Mađarska je učestvovala u agresiji na Jugoslaviju i njenom rasparčavanju.
Tu je takođe važno primetiti da su nas mnogi napali i okupirali pre osam decenija, ali samo je jedan lider ustao protiv takvog postupka svoje države. Mađarski premijer Pal Teleki izvršio je samoubistvo 3. aprila 1941. godine, duboko svestan tragedije koja će proizaći iz pogažene reči prijateljstva.
Kao što takav čin nije zabeležen kod drugih visokih političara država agresora, tako nije bilo ni nekakvog hrvatskog ili bugarskog ili albanskog Endrea Bajči Žilinskog. Samo u Mađarskoj je jedan poslanik u parlamentu osudio neki zločin svoje države – stravičnu Novosadsku i bačku raciju 1942. godine.
Mnogo je još primera kako je, i u tim najmračnijim trenucima srpsko – mađarskih odnosa bilo humanosti, hrabrosti i svesti da Srbi nisu neprijatelji Mađara. Samo u Mađarskoj su iz logora puštana srpska deca, pa je tako iz Šarvara, zalaganjem Episkopa bačkog Irineja Ćirića, i uz dozvolu mađarske vlade, spašeno oko tri hiljade srpske dece, od kojih su mnogi živi i danas.
Tako mi je jedan od njih govorio o tome kako mađarski vojnici nisu hteli da prepuste voz povratnika iz logora, koji je u Baranji zaustavila patrola ustaša. Po cenu oružanog sukoba dve savezničke vojske, Mađari nisu hteli taj voz da preusmere za Jasenovac, već su do Novog Sada stigli drugim putem.
Sve te istorijske vinjete nas dovode u savremeni trenutak.
Mađarska je ozbiljna nacija, koja proučava svoje istorijske uspehe i greške i moje je ubeđenje da je tamo došlo do formiranja svesti da Mađari, samo kroz iskreno i otvoreno partnerstvo sa svojim slovenskim okruženjem, mogu da ostvare svoje interese.
„Višegradska grupa“ u kojoj su tri slovenske zemlje i Mađarska, plod je te svesti. Više od hiljadu godina, od kada su Mađari ušli kao klin između Južnih i Zapadnih Slovena, njihova politička elita odustaje od dominacije nad njima i teži partnerstvu sa njima.
Viktor Orban u to dominantno slovensko društvo hoće da uključi i četvrtu slovensku državu – Srbiju. Srpska politika, kroz viziju i liderstvo Aleksandra Vučića, prepoznaje interes našeg naroda i države u takvom stremljenju.
Naše buduće potencijalno članstvo u „Višegradskoj grupi“, kojoj se već sada približavamo u svemu što možemo kao zemlja van EU, dovelo bi do formiranja jedne snažne političke, privredne i vrednosne vertikale od Baltika do Jadrana.
Do srednjoevropsko-balkanskog partnerstva malih naroda koji su vekovima bili taoci igara velikih država i naroda sa zapada i istoka. Gotovo je sa „nesrećnim nesporazumima“ o kojima je govorio Košut, bratimljenje Srbije i Mađarske je zaista „u interesu slobode“ i evropske civilizacije.
Autor: Mladi Miletić
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Mladog Miletića, možete da pročitate ovde.
Preuzmite android aplikaciju.
