Uvek kada se približi godišnjica slavne Kumanovske bitke iz Prvog balkanskog rata, u kojoj je Srpska vojska potukla brojniju vojnu silu Otomanske imperije, 24. oktobra 1912. godine, misli mi idu ka jugu. Pobedom u Prvom i Drugom balkanskom ratu 1912. i 1913. godine Kraljevina Srbija je oslobodila svoju staru kolevku. Brže i sveobuhvatnije nego što se iko nadao, u krilo joj je pala stara carska kruna. Iza blistavih pobeda trebalo je da usledi postepeno ponovno upoznavanje sa vekovnim nasleđem, narodnim mentalitetom, prirodnim i privrednim potencijalima prostora gde su se Turci najduže zadržali.
Jedna stvar je bila organizovati konzulate i komitske odrede na tom području, a sasvim druga i složenija njime vladati i razviti njegove velike potencija na pravi način. Konsolidaciju i ukorenjavanje države na novooslobođenom prostoru sprečio je novi rat. Veliki rat, posle koga više ništa nije bilo isto.
Manje od decenije nakon blistavih i skupo plaćenih pobeda na Kumanovu i Bregalnici, nije više bilo ni države, ni vojske koja ih je ostvarila. Kraljevina Srbija žrtvovana je jugoslovenskom eksperimentu njenih lidera, a Stara Srbija ostala je, kao siroče, u hladnom kutku nove velike kuće.
Ipak, ne može se reći da se od našeg juga potpuno odustalo. Bilo je dobrih primera pokušaja da se kroz obrazovanje, duhovnost i ekonomiju prostor snažnije veže za srpsku celinu ali su ti napori bili preskromni i zakasneli.
Takođe, vremena je bilo malo, dragocenog mira i stabilnosti takođe, a sile koje su se suprotstavljale bile su veoma snažne i motivisane. Nakon Drugog svetskog rata i novih, velikih stradanja na prostoru Kosova, Metohije i Vardarske Makedonije, kada je spomen kula kosturnice na Zebrnjaku ležala u ruševinama, a srce Arčibalda Rajsa bilo oteto sa Kajmakčalana, usledilo je konačno, komunističko drobljenje ovog prostora i njegovo krajnje otuđenje od Srbije.
Taj projekat je bio toliko temeljan, posebno nakon stvaranja raskolničke i do danas nepriznate „Makedonske pravoslavne crkve“ 1967. godine da, devedesetih godina prošlog veka, niko nije ni pokušao da zadrži ovaj prostor u okviru neke postjugoslovenske srpske sfere.
Usmeravanje privrednog razvoja na zapadni i centralni prostor SFRJ, granica sa neprijateljskom Albanijom i NATO članicom Grčkom, ostavile su Socijalističku republiku Makedoniju prilično izolovanu. Sve to doprinelo je rađanju fraze „što južnije, to tužnije“ koja do danas opisuje gradaciju nerazvijenosti jugoslovenskog prostora.
Eto nas dobrano u prvoj četvrtini 21. veka. Severna Makedonija je nezavisna, albanskim faktorom prilično pritisnuta, država, dok je prostor Kosova i Metohije poprište grčevite borbe za očuvanje teritorijalnog integriteta i suvereniteta Srbije.
Na celom tom području žive najobespravljeniji Srbi na svetu. Svedeni na 2% stanovništva u Severnoj Makedoniji, žive uglavnom u Skoplju i oko Kumanova.
Za mene je priča porodice Lazarević, odnosno Lazarevski, karakterističan za mnoge druge na prostoru drevne srpske slave. Oko manastira Svetog Đorđa, zadužbine kralja Milutina iz 14. veka sa prelepo očuvanim živopisom, niklo je Staro Nagoričano, selo i opština sa srpskom većinom.
Lazarevski žive u selu Strnovac, koji je deo ove opštine. „Srbi za Srbe“ tu zatiču dečaka Mitu, koji je ponosan što je Srbin, iako se kuća oko njega ruši. Sa njenih trošnih zidova pozdravlja nas srpski grb, iscrtan na skromnoj hartiji ali u onom divnom južnjačkom stilu, kakav viđamo obično na raskošnim ćilimima.
Crtež poručuje „Pomozi Bog braćo Srbi!“. Srce se steže, u grlu knedla, jer ovi Srbi ni u crkvu svog srednjovekovnog kralja ne mogu da odu da se pomole. Čuvaju svoje poreklo i vole Srbiju, iako su decenijama prepušteni sami sebi i od nje potpuno zaboravljeni.
Oktobra 2019. godine učinjen je najozbiljniji korak na jačanju pozicije srpskog naroda na ovom prostoru u poslednjih osamdeset godina.
Tada je, upravo u Novom Sadu, potpisana Deklaracija o namerama uspostavljanja „mini šengen“ zone na Zapadnom Balkanu, između Srbije, Albanije i Severne Makedonije. Projekat uspostavljanja slobodnog protoka ljudi, kapitala, roba i usluga između ovih zemalja je, u julu 2021. godine, na sastanku u Skoplju, dobio zvaničan naziv „Otvoreni Balkan“.
Mnogo se govorilo o ekonomskoj koristi koju sve to nosi, o potrebi za radnom snagom, o novim tržištima, skraćenju redova kamiona na granicama. Ono što ja želim da istaknem su mogućnosti koje će imati mali Mite Lazarevski kada sve granice između njega i Srbije nestanu.
To će maksimalno pojačati mogućnosti koje Srbija može da mu pruži za školovanje, za ekonomsko osnaženje, za očuvanje identiteta.
„Srbi za Srbe“ i u postojećim uslovima čuda prave i priča o Lazarevskim ima srećan kraj, pošto su dobili novi dom.
Međutim, integracije kroz „Otvoreni Balkan“ otvoriće mnoge nove horizonte pod makedonskim suncem, ne samo da se humanitarno pomogne Srbima, već i da se ulaže u njihova naselja, u ekonomiju, da se obnavljaju spomenici, jača identitetski turizam, čuva jezik i štite njihova prava.
Severna Makedonija se u svojoj istoriji mnogo ogrešila o Srbe i Srbiju ali to nas ne sme sprečiti da sa njom negujemo najbliže odnose.
Istorijske prekretnice su davno iza nas i sukobi oko istorije, po ugledu na Bugarsku, nam ništa ne bi doneli na tom prostoru. Srbija politikom integracija i uvažavanja makedonskih interesa pobira velike simpatije, naspram agresivnog albanskog i bugarskog faktora.
To je istorijska šansa da se srpski narod konsoliduje na prostoru Severne Makedonije. Da se zaustavi asimilacija, stabilizuje brojno stanje, ohrabri izjašnjavanje, ekonomski osnaži seosko, a politički gradsko stanovništvo.
Sve to nam donosi „Otvoreni Balkan“ u Severnoj Makedoniji, sa perspektivom da najbolji odnosi jednog dana dovedu i do prevazilaženja crkvenog raskola i priznavanja srpskog karaktera velikog dela verskog arhitektonskog nasleđa i uopšte prošlosti makedonskog prostora. Samo takva politika Srbije može da donese rezultat i opravda nas pred kumanovskim herojima ali i pred Mitom Lazarevskim i svom srpskom decom Severne Makedonije.
Autor: Mladi Miletić
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Mladog Miletića, možete da pročitate ovde.
Mladi Miletić: Srbija i Mađarska: “Bratimljenje u interesu slobode”
Preuzmite android aplikaciju.
