Gradeći privredni, društveni i kulturni život Novog Sada mnogobrojne novosadske zajednice različitih konfesija gradile su i sopstvene hramove – markantne svedoke prosperiteta i stradanja tokom vekova. O tome danas svedoči ne samo sjajna arhitektura mnogobrojnih hramova, već i bogato ukrašena unutrašnjost istih. Pored mnogobrojnih znamenitosti koje Novi Sad ima da ponudi, crkve svakako zaslužuju posebnu pažnju među monumentima našeg grada.
Novi Sad u gradu i njegovoj okolini može da se pohvali sa čak 20 pravoslavnih verskih objekata, dok sadrži i mnoštvo objekata za manjinjske verske zajednice koje žive u ovom gradu.
Mi ćemo danas predstaviti neke od najstarijih pravoslavnih crkava u Novom Sadu.
Srpska pravoslavna crkva Sv. Georgija – Saborna crkva
Saborna crkva je najznačajniji i najveći pravoslavni hram u Novom Sadu i predstavlja glavnu episkopsku crkvu u Bačkoj. Nalazi se u blizini Vladičanskog dvora. Saborna crkva predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja.
Savremena crkva je jednobrodna građevina sa tročlanom oltarskom apsidom i visokim, novobaroknim zvonikom na zapadnom pročelju. Prvi hram na ovom mestu izgrađen je u periodu 1734-1740. Kao i veći deo građevina u Novom Sadu crkva je stradala u bombardovanju sa Petrovaradinske tvrđave u Buni 1849. Hram je obnovljen u periodu 1851-1853. prema planu peštanskog arhitekte Gustava Šaibe.
Savremeni oblik crkva je dobila tokom poslednje obnove izvršene u periodu 1902-1905. prema planovima drugog peštanskog arhitekte i graditelja Mihajla Harminca. Na ikonama u crkvi je najviše radio slikar Paja Jovanović. Izradio je sve ikone na ikonostasu (ukupno 33), zatim i istorijske slike iznad obe pevnice, „Krunisanje Stefana Prvovenčanog“ i „Sveti Sava miri zavađenu braću Vukana i Stefana“.
Jovanović je uradio i dve velike ikone na tronovima (bogorodičin – levo, i arhijerejski – desno), kao i zidnu ornamentiku. Zidne slike je uradio Stevan Aleksić, takođe jedan od najznačajnijih srpskih slikara s kraja 19 i s početka 20. veka. Unutrašnjost crkve ukrašena je vitražima što doprinosi opštem utisku raskoši koje posetilac ima, a koja svedoči o bogatstvu zajednice koja je gradila saborni hram.
U porti crkve nalazi se najstariji sačuvani spomenik Novog Sada – Bogojavljenski krst od ružičastog mermera.
Srpska pravoslavna crkva Uspenja Bogorodice – Uspenska crkva
Uspenska crkva je spomenik kulture od izuzetnog značaja. Crkva posvećena Uspenju Presvete Bogorodice se nalazi u samom centru grada, neposredno uz crkvu je Srpsko narodno pozorište.
Najstarija crkva na ovom mestu izgrađena je verovatno u prvim decenijama 18. veka da bi je zamenila nova izgrađena 1776. koja i danas postoji. To je jednobrodna barokna građevina sa polukružnom oltarskom apsidom i zvonikom iznad zapadnog pročelja. Ikonostas crkve rezbarili su braća Marković – Aksentije i Arsenije. Ikone ikonostasa pripisiju se Janku Halkozoviću, Dimitriju Jankoviću i Andreju Šaltisti. Zidne slike su radili Janko Halkozović i Vasilije Ostojić, dva slikara koji se ubrajaju među najznačajnije predstavnike srpskog ranobaroknog slikarstva. Uz njih zidne slike je radio i Jovan Popović. Rad svih pomenutih slikara u Uspenskoj crkvi rezultirao je jedinstvenom i izuzetnom baroknom celinom koja na najbolji način reprezentuje srpsko slikarstvo krajem 18. veka.
Na spoljnjem zidu crkve postoji nekoliko grobnica, a ističe se grobna ploča carsko-kraljevskog kapetana Jovana Jankovića od Brinja sa njegovim plemićkim grbom. Ploču je postavila 1843. godine njegova sestra baronesa Eufemija Jović.
Sve do pred kraj 1970ih godina 20. veka crkva je imala parohijski dom i portu. U porti su se nalazili grobovi značajnih parohijana i sveštenika Uspenske crkve, koje je razrušeno prilikom izgradnje zgrade Srpskog narodnog pozorišta.
Srpska pravoslavna Crkva prenosa moštiju Sv. Nikole – Nikolajevska crkva
Nalazi se na adresi Nikole Pašića bb, na mestu gde se ulica Nikole Pašića uliva u Trg Marije Trandafil. Crkva potiče iz tridesetih godina 18. veka i dugo je u narodu bila znana kao Nedeljkova crkva po Nedeljku Bogdanoviću koji ju je podigao. Crkva se ubraja u spomenike kulture u kategoriji nepokretnih kulturnih dobara od velikog značaja.
O istorijatu crkve se malo zna jer su sve crkvene knjige izgorele tokom mađarskog bombardovanja Novog Sada 1849. godine kada je i sam hram gotovo uništen. Nakon rušenja, upućen je poziv za obnovu hrama i među prvima se na poziv javljaju čuveni novosadski dobrotvori Jovan i Marija Trandafil (1860), a potom i Jovan Polit i Ananije Dera (poreklom Grci; inače ova crkva je jedno vreme služila kao molitveni hram Grcima i Cincarima). Novca međutim nije bilo dovoljno za uređenje njene unutrašnjosti, te je crkva sve do 1854. godine korištena kao vojno skladište. Opraval Nikolajevske crkve je krenuo 1860. godine. Hram je pretrpeo i velike štete tokom bombardovanja grada 6. aprila 1941. godine.
U samom hramu leže pokopani sa svojim porodicama ktitori Nedeljko Bogdanović i Jovan Trandafil. Tu je sahranjena i velika srpska dobrotvorka Marija Trandafil.
Nikolajevska crkva je barokna građevina manjih dimenzija na kojoj se ističu zvonik nad zapadnim pročeljem i manja kupola iznad centralnog dela naosa. Ikonostas je oslikao novosadski slikar Pavle Simić. Njegov rad u okviru crkvenog slikarstva se dovodi u vezu sa nazarenskim slikarstvom sa kojim se verovatno upoznao tokom studija slikarstva na Akademiji u Beču. U crkvi su 1913. kršteni i sinovi Alberta Ajnštajna i njegove prve žene Novosađanke, Mileve Marić-Ajnštajn. Na spoljnom zidu crkve se nalazi najstariji zapis reči Novi Sad na srpskom jeziku.
Danas Nikolajevska crkva pleni svojom lepotom koja se naročito ogleda u njene dve pozlaćene kupole na krovu. Kupole u ruskom carskom stilu neodoljivo podsećaju na kijevske i petrovgradske hramove.
Srpska pravoslavna Crkva Sv. Tri Jerarha – Almaška crkva
Almaška crkva građena je od 1797. do 1808. godine u stilu ranog klasicizma. Slavi veta tri Jerarha, 12. februara. Tada je to bila i radska slava novosadskih Srba.
Prvu crkvu na ovom mestu sagradili su Srbi 1718. godine, koji su se doselili na periferiju Petrovaradinskog šanca iz obližnjeg sela Almaš. Kako su svi bili siromašni, i hram su izgradili od materijala kojim su podizali svoje kuće – od zemlje, šiblja, trske i dasaka. Taj hram od pletera, oblepljen blatom i pokriven šindrom, posvetili su svetiteljima, čiji su likovi bili na ikoni, koju su našli u zemlji kad su kopali bunar u porti.
Ovako sagrađena crkva nije bila dugog veka. Sagrađena je nova od nepečene cigle sa svodom krova i dasaka i osvećena je početkom 1733. godine. Pri crkvi je 1762. godine služilo četiri sveštenika. Naredna crkva sagrađena je od čvršćeg materijala i osvećena tek 1797. godine. U istom obliku stoji i danas. Samo je gornji deo zvonika kojeg je kasnije zamenio niži stradao u bombardovanju 1849. godine. Sa oštećenim zvonikom i krovom crkva je stajala tako do 1852. godine, kada je stigla pomoć za obnovu od priloga iz Rusije. Godine 1856. Petar Čortanović ikonopisac je svih šest prestolnih ikona oprao i ponovio o svom trudu i trošku.
Ikone su rad Arsenija Teodorovića (1768-1826), jednog od najznačajnijih i nauticajnijih srpskih slikara 18. i 19. veka. Zidne slike i one na svodu naosa takođe je uradio Arsenije Teodorović, dok su delovi oltarskog prostora ukrašeni slikama ukrajinskog slikara Andreja Šaltiste. Ikonu na Bogorodičnom tronu uradio je slavni srpski slikar Uroš Predić. Istoričari umetnosti smatraju da su ikone ikonostasa Arsenija Teodorovića među najboljim njegovim ostvarenjima.
Još neki od starijih pravoslavnih verskih objekata u Novom Sadu jesu:
- Kapela Svetih apostola Petra i Pavla (Petrovaradin), sagrađena 1922. godine. Službe se održavaju na crkvenoslovenskom i srpskom jeziku.
- Hram rođenja Bogorodice (Sremska Kamenica), sagrađen 1737. godine, na mestu starije crkve iz 17. veka. Službe se održavaju na crkvenoslovenskom i srpskom jeziku.
- Kapela Svetog Jovana na Uspenskom groblju (Sajmište).
- Kapela Svetih apostola Petra i Pavla na Almaškom groblju (Industrijska zona jug), zadužbina bačkog vladike Platona Atanackovića.
Dok takođe ima mnoštvo pravoslavnih crkava i hramova u Novom Sadu koji pripadaju uslovno rečeno novijem dobu:
Crkva baraka (Slana bara), osveštana 1993.
Hram Vaznesenja Gospodnjeg (Slana bara). Službe se održavaju na crkvenoslovenskom i srpskom jeziku.
Bazilikalna crkva Vozdviženja Časnog krsta, u okviru okružnog zatvora (Klisa), podignuta tokom 2002-2003.
Hram Svetih Ćirila i Metodija (Telep).
Hram Svetog Save (Novo Naselje).
Hram Svete velikomučenice Marine (Paragovo).
Hram Rođenja Bogorodice (Šangaj), podignut 2004. godine.
Hram Svetog Georgija (Petrovaradin).
Hram Svete Petke (Petrovaradin)
Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Petrovaradinu, preuređena i osveštana 2015. godine. Objekat je prethodno služio kao starokatolički hram (od 1938. godine) pod nazivom Crkva Svetog Antuna, a potom kao hram Zapadnopravoslavne crkve, do njenog gašenja.
Hram Rođenja Svetog Jovana Krstitelja (Detelinara).
Hram Svetog Ilije na Mišeluku / Tatarskom Brdu osveštana 2020. godine
Pravoslavne crkve i hramovi u Novom Sadu, osim mesta za molitve, svakako predstavljaju istorijsku i kulturnu baštinu ovog grada i njenih građana. Svedoče jedinstvenim istorijskim događajima i „pamte“ dela najvećih umetnika sa ovih prostora.
Preuzmite android aplikaciju.
