Nedugo po dobijanju statusa slobodnog kraljevskog grada, gradski Magistrat u Novom Sadu pristupio je ozbiljnom zadatku kaldrmisanja glavnih ulica.
Do tada su putevi i ulice u Novom Sadu i okolini bile zemljane, zbog čega bi se tokom letnjih vrućina Novosađani gušili u prašini, a tokom perioda jesenjih kiša gacali po blatu.
Zanimljivo je da se sredinom 18. veka drumarina uredno naplaćivala u Novom Sadu, iako nije postojala ni jedna popločana ulica.
Podatak o tome sačuvan je u pismu jednog turskog trgovca, koji je 1751. godine uputio protesno pismo nikom drugom do samoj carici Mariji Tereziji, u kojem je izrazio svoje veliko nezadovoljstvo ovim nametom. Osim činjenice da se drumarina naplaćuje u svakom mestu Austrougarske carevine iznova, posebno ga je pogodila činjenica što se plaća i u Novom Sadu, koji nema ni jednu kocku kaldrme na svojim ulicama.
Čitav posao oko popločavanja ulica išao je vrlo sporo. Iako je Magistrat u Novom Sadu još 1766. godine dobio dozvolu da kaldrmiše puteve, prve ulice su popločane tek krajem 18. veka.
Bile su to Temerinska i Futoška ulica, tada važni putni pravci, koje su popločane 1793. godine, a za čitav posao upotrebljen je kamen iz Beočina.
Naplaćivanje drumarine izdavano je zakupcima putem javnih licitacija, a od samog početka bilo je onih koji su po raznim osnovama tražili izuzeće od ovog nameta. Drugim rečima, svako malo neko je smatrao da je on privilegovan i da on ne treba da plaća drumarinu.
Kako bi se sprečilo izbegavanje plaćanja drumarine, čitav Novi Sad je opasan opkopom, koji je imao četiri kapije, sa đermom i ceduljarnicu.
Ceduljarnica je bilo mesto odakle se naplaćivala drumarina, odnosno taksa za putnike i trgovce koji ulaze u grad. Novac od naplaćene drumarine upotrebljavan je zatim za kaldrmisanje i održavanje ulica.
Početkom 19. veka, tokom 1800. godine ulice su popločavane i ciglom, ali je ovaj materijal bio vrlo nezahvalan za putarske potrebe, pa je većina ulica u kojima su bile upotrebljene cigle dosta propalo već do 1807. godine.
Propadanju ulica je najviše doprinelo neodržavanje putne infrastrukture, a neodržavanju putne infrastrukture je najviše doprinelo izbegavanje plaćanja drumarine.
Opkop oko Novog Sada koji je često bio ispunjen vodom sve češće bi presušio, čime je gubio svoju osnovnu funkciju, pa se u grad moglo ulaziti i mimo kapija, bez plaćanja drumarine. Uz sve to, 1804. godine je u Srbiji podignut ustanak protiv Turaka, pa su se protok ljudi i trgovina dodatno smanjili, a samim tim i prihod od naplate drumarine.
Jedan od najtragičnijih događaja u istoriji Novog Sada zbio se 12. juna 1849. godine, kada je grad nakon bombardovanja sa Petrovaradinske tvrđave od strane mađarskih revolucionara bio gotovo sravljen sa zemljom, a većina njegovih stanovnika pobijena.
Razaranje je bilo toliko da se razmatralo raseljavanje preostalog življa po drugim gradovima, ali se od ovoga odustalo nakon molbe Novosađana upućene caru u Beču da ih neraseljava, već da im da finansijsku pomoć za obnovu grada. Car je pristao i Novi Sad je dobio zajam od 1.300.000 forinti za obnovu.
Obnovi grada se pristupilo planski, iscrtane su ulice i obeležene parcele za gradnju kuća i to je manje – više raspored ulica kakav je i danas u starom jezgru Novog Sada.
Popločavanje ulica nije bio prioritet. Tek 1869. godine ponovo se kaldrmiše Temerinska ulica, a 1870. godine dovršava se Temerinski put. Takođe, iste godine se kaldrmiše ceo Kisački put, kao i deo grada između današnjih ulica Miletićeve i Njegoševe.
Dunavska ulica kaldrmisana je 1881. godine, a tom prilikom su zbog plavnog terena ispod kaldrme načinjeni odvodni kanali.
Asfalt u Novi Sad nije stigao sve do početka 20. veka, a asfaltirani su trotoari ulica. Kamen je i dalje bio glavni materijal, kojim su popločavane novosadske ulice.
U periodu između dva svetska rata Novi Sad doživljava pravi procvat, te se iz godine u godinu širi putna infrastruktura. Tada mnoge gradske ulice dobijaju čvrstu podlogu, neke kaldrmu, a neke asfalt. Otvaraju se nove ulice, probijaju bulevari, zasipaju se zemljom i isušuju nekadašnji dunavski rukavci, zidaju se nove zgrade.
Posle Prvog svetskog rata, zbog silnih vojski koje su tokom rata prolazile kroz Novi Sad, kaldrma je bila veoma oštećena, te su u mnogim ulicama bile neophodne popravke. Iz tog perioda, tačnije 1919. godine, sačuvan dokument u kojem Grad Novi Sad traži da se utiče na francusku vojsku da ne odnosi kamen i šljunak namenjen za popravku oštećenih puteva.
Zemunska fabrika asfalta je 1922. godine asfaltirala Masarikovu, Železničku, Pašićevu i ulicu Kralja Aleksandra I. Zatim su asfaltirane Sremska, Vojvođanska i Futoška ulica.
Duž ulica Cara Dušana, Šumadijske, Radničke i mnogih drugih pravljen i su trotoari, koje su plaćali kućevlasnici, ispred čijih domova se trotoar nalazio.
Prema zvaničnim podacima iz 1923. godine, Novi Sad je imao 41.297 metara kaldrme.
Na novosadskim kapijama i dalje se naplaćivala taksa, koja je uvedena zato što su gradu bila potrebna sredstva za održavanje i popravku asfalta, kaldrme, čišćenje i polivanje ulica.
Almaška ulica kaldrmisana je 1924. godine, dok su naredne godine asfaltirane Dunavska ulica, ulica Laze Kostića, Poštanska i druge ulice.
Prema planovima Saveta grada iz 1927. godine Bulevar kraljice Marije (današnji Bulevar Mihajla Pupina) trebalo je da se uredi tako, da se omogući nesmetan saobraćaj od Trga oslobođenja (Trg slobode) do Mosta kraljevića Tomislava (Varadinski most), na kojem su radovi već uveliko privođeni kraju.
Bulevar kraljice Marije nasut je termakadamom, materijalom za oblaganje puteva napravljenim kombinovanjem lomljenog kamena, peska i katrana.
U periodu između 1928. i 1929. godine asfaltirane su ulice Vojvode Bojovića i Kralja Petra, a kaldrmisana je ulica Zemljane ćuprije. Krajem 1929. godine, Bulevar kraljice Marije dobio je kaldrmu.
Tokom tridesetih godina 20. veka, obimni radovi asfaltiranja i kaldrmisanja novosadskih ulica su nastavljeni.
Tokom Drugog svetskog rata Novi Sad se nije širio, ali su započeti radovi na kaldrmisanju i asfaltiranju ulica privedeni kraju. Nije bilo većih radova i uglavnom se radilo na redovnom održavanju postojećih putnih pravaca.
U periodu od 1941. do 1945. godine iz Fruškogorske ulice su uklonjene šine kojima je išao trčika, a postavljene žute kocke.
U posleratnom periodu, sa rekonstrucijom ulica kreće se pedesetih godina i po najviše zbog prelaska na autobuski javni saobraćaj. Naime, tada je ojačavana podloga puta i kocke su zalivane asfaltom, kako bi putevi mogli da izdrže autobuse, naročito one dabl-dekere, uvezene iz Engleske.
Tokom vremena se uspostavljaju novi standardi u izgradnji putne infrastrukture.
Prometne saobraćajnice se više ne popločavaju kamenim kockama, a tamo gde su bile postavljene preko njih se naliva asfalt.
Zbog toga se u mnogim novosadskim ulicama, kada dođe do oštećenja kolovoza, ispod sloja asfalta još može videti kaldrma, kojom su se nekada kretali stari Novosađani.
No, kaldrmisanje nije potpuno nestalo iz Novog Sada. Danas se ova tehnika popločavanja, uz primenu i nekih novih materijala poput behatona, koristi pretežno za parterno uređenje gradskih trgova, pešačkih zona i parkirališta.
Naplata drumarine je odavno ukinuta, a izgradnja novih puteva i održavanje postojeće putne infrastrukture se danas finansira sredstvima koje grad svake godine opredeljuje iz budžeta, koji se puni plaćanjem poreza građana.
Svakodnevno smo u prilici da vidimo kako Novi Sad nastavlja da grana i unapređuje putnu infrastrukturu, jer je to jedan od glavnih preduslova za dalji razvoj grada.
Preuzmite android aplikaciju.
