Srpska crkva u 19. veku, susretala se sa velikim brojem teškoća i izazova. Spoljna politika velikih sila značajno je uticala na položaj Srba, samim tim i Crkve.
Pogled na celinu Srpske crkve jasno svedoči da je u očima Beča, Carigrada ili Moskve potpuno jedinstvo Srba ostvareno pod okriljen najznačajnije duhovne institucije i uporišne tačke srpskog identiteta. Stoga je u eri rešavnja srpskog pitanja u dugom 19 veku, Crkva bila višestruko povezana sa ovim procesima.
Od početka Srpskog ustanka, podsetimo Mitropolit Stratimirović, ima važnu ulogu koordiniranja ustaničke diplomatije. Knez Miloš je kasnije tokom svoje prve vladavine 1815-1839, tražio savet od iskusnog mitropolita i dobio na preporuku Karlovaca Petra Jovanovića da u organizacionom smislu reformiše autonomnu Crkvu u Kneževini Srbiji.
Mitropolit Josif Rajačić, je izvikan i proglašen za Srpskog patrijarha na Majskoj skupštini 1848, ali njegovo zvanje nisu priznale pomesne Crkve.
Ipak u politici Dvojne monarhije bilo je pokušaja da se zvanje patrijarha upotrebi da se Crna Gora jače privuče uticajima Beča. Rajačić je vešto izbegao ovaj u naznakama ozbiljan problem.
Glavni pravci politike Beča prema Srpskoj crkvi bili su vidljivi u periodu 1864-1885. Najpre je Rumunska mitrpopolija 1864. izdvojena iz sastava Karlovačke mitropolije, potom su Dalmacija i Bukovina (1870-1871) sastavljene u jednu eparhiju sa središtem u Beču.
Od svog formiranja Karlovačka mitropolija bila je nadležna za sve pravoslavce u Monarhiji, čime se jasno išlo na suženje njenog uticaja.
Tokom Velike Istočne krize 1875-1878, pored saglasnosti Sinoda Karlovačke mitropolije, Sarajevska mitropolija nije uključena u njen sastav. Pored dugih i teških razgovora, Dvor je odlučio da srpske eparhije u Bosni i Hercegovini budu pod duhovnom jurisdikcijom Carigrada, a ne Karlovaca, što je ozvaničeno Ugovorom iz 1881.
Ne dugo zatim voljom vladara za Karlovačkog mitropolita je imenovan protiv odluke srpskog Sabora German Anđelić 1882. Sledeće godine, nekanonskom smenom mitropolita Mihaila u Kraljevini Srbiji, pokušao se istisnuti uticaj Rusije. Za novog mitropolita je izabran Teodosije Mraović. Tokom 1885, sarajevsko-dabrobosanski mitropolit čuveni Hadži Sava Kosanović je smenjen voljom Benjamina Kalaja, zbog svojih veza sa Rusijom i Srbijom.
Tako se pitanje položaja Srpske crkve rešavalo u sklopu nadmetanja i zakulisnih igara Velikih sila. Moralni ugled i sabornost koju je imala Crkva nikada nije bio ugrožen. Naprotiv. Kraj 19. veka doneo je nova velik iskušenja i prepreke…
(nastaviće se)
Autor: Prof. dr Goran Vasin
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Gorana Vasina možete pročitati ovde:
Preuzmite android aplikaciju.
