Srpske privilegije bile su osnova političkog i crkvenog života Srba u Habzburškoj monarhiji. One su garantovale položaj srpske crkve, uređenje eparhija, davale srpskom arhiepiskopu vlast nad duhovnim i svetovnim pitanjima, biranje srpskog vojvode i mnoštvo drugih povlastica. Izdate su i potvrđene od strane cara Leopolda I u tri navrata 1690, 1691, 1695.
Privilegije su u izmenjenom obliku potvrđivali i drugi vladari iz dinastije Habzburg sve do 1779. godine. Već 1694, javila se prva ideja o zasebnoj srpskoj teritoriji (oblasti) u državi Habzburgovaca. Na Zboru narodnih prvaka u Baji (u današnjoj Mađarskoj) zatražena je manja oblast u Slavoniji koju su naseljavali Srbi koja bi imala svoju zasebnu upravu i srpskog vojvodu.
Ova ideja zasebne, autonomne oblasti, kao poseban izraz srpske državnosti u Monarhiji biće ponovljena 1790. na Temišvarskom saboru.
Ista ideja gromoglasno će biti izglasana na Majskoj Skupštini u Sremskim Karlovcima 1848, a bila je to Srpska Vojvodina kao zavetna ideja i misao Srba Habzburške monarhije. Stoga razmišljanja o Srpskim Privilegijama moramo uvek sagledati kroz tu zavetnu misao, o srpskom identitetu i svetosavskom nasleđu bez kojih nema opstanka Srba, kako nekada u Monarhiji, tako ni do današnjih dana.
Karlovački mir 1699. kojim je završen Veliki bečki rat, doneo je seizmičke promene u Jugoistočnoj Evropi. Osmanlije su trajno potisnute sa teritorije Ugarske, a granica dve Carevine se ustalila na Savi i Dunavu.
U Potisju i Pomorišju formirana je nova Vojna granica u kojoj će okosnicu graničara ponovo činiti Srbi.
Pored velikih teškoća i neprijateljskog delovanja kardinala Leopolda Koloniča, patrijarh Arsenije Crnojević je uspevao da jača i proširuje crkvenu organizaciju. Srpska crkva ozbiljno se srela sa pojačanim unijaćenjem i agresivnim delovanjem Ugarskog sabora.
Ustanak Ferenca Rakocija (1703-1711), protiv vlasti Habzburgovaca u Ugarskoj, imao je katastrofalne posledice po Srbe, čije će civilno stanovništvo biti na velikom udaru vojske erdeljskog kneza (Rakocija). Stradanja kako beleže savremenici i letopisi bila su potresna i do tada nezabeležena.
Velike sile bile su zauzete rešavanjem Španskog pitanja u tom momentu. Rat za špansko nasleđe (1701-1714), još jedan globalni sukob, koji će na kopnu i moru voditi sve vodeće sile toga vremena Engleska, Španija, Francuska, Sveto rimsko carstvo, Nizozemska, Savoja i drugi, bilo je od presudnog značaja za Habzburge.
U komplikovanom dinastičkom odnosu španskih i austrijskih Habzburga rešavalo se evropsko pitanje prevlasti. To je omogućilo nezadovoljnim Mađarima da podignu ustanak, a tek doseljenim Srbima, da se odmah iz jedne borbe za opstanak nađu u drugoj, još bespoštednijoj.
Srbi su zauzeli stranu Beča. U odnosima Beča i Mađara ta konstanta će trajati duže od 170 godina. Srpske elite će pomoć očekivati od Beča, a u samoj Monarhiji Beč, u tom momentu, smatrati svojom prestonicom.
Formiranje Krušedolske/Karlovačke mitropolije 1708, bila je ključna i prekretna tačka srpske istorije u Monarhiji. Najznačajnija srpska institucija postaće simbol pravoslavne vere, srpskog identiteta i okupljanja svih Srba u Monarhiji.
Karlovci postaju simbol jačanja i uzdizanja srpske duhovne i svetovne elite i izgradnje ideja o obnovi srpske države. Sam početak bio je više nego težak. Novi Habzburško-turski rat koji je pokrenut već 1716. godine, doneo je neslućena stradanja i velike promene u rešavanju srpskog pitanja.
Habzburška vojska počela je svoj prvi prodor ka Solunu. Ideja koja je ostala živa konstanta politike Bečkog dvora sve do 1918. Srbija se našla na putu te ideje.
Autor: Goran Vasin
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Gorana Vasina možete pročitati ovde.
Goran Vasin: Srpske privilegije- između Beča i Carigrada (drugi deo)
Preuzmite android aplikaciju.
