Karlovačka mitropolija je tokom dva veka borbe za duhovnost i identitet Srba u Monarhiji često bila na udaru državnih vlasti. Pritisci su bili najrazličitiji. Sa početka 18. veka unijaćenje. Sredinom 18. veka borba za Privilegije. Potom problem oko oduzimanja imovine. Stradanje u Revoluciji 1848-1849. Mađarizacija. Veliki rat.
Tako je ova najvažnija srpska institucija zajedno sa Srbima preživela sve nedaće. Posebno ne stoji činjenica, koju je plasirao, deo komunističke istorigrafije o odnarođenoj crkvi i vladikama. Takva teza plasirana 60-ih godina unosila je rđavu sliku i ovoj najvažnijoj instituciji.
Neretko episkopi su nipodaštavani, a da pri tome njihova zvanja i funkcije, pa i imena nisu pisani tačno. Ni pravilno. Primera je mnogo. Isto tako tendeciozno su prikazani izveštaji recimo austrijske ili mađarske policije kada je u pitanju Crkva. Tako se godinama kreirala slika o borbi naroda protiv Crkve. Takva iskrivljena slika u zadnjoj deceniji polako ali sigurno nestaje.
Stradanje Mitropolije tokom Revolucije 1848-1849, bilo je velikih razmera.
Na području Srpske Vojvodine, kako svedoče izvori, rušene su crkve. Postoje sačuvana svedočenja o zapaljenim hramovima, rušenim Portama, uništenim knjigama i sasudama, polomljenim oltarima i ikonostasima.
Vladika Platon Atanacković grčevito se borio da sačuva i spase sve što je bilo moguće. Mesta kroz koja je prolazila mađarska vojska bila su posebno na udaru. Patrijarh Josif Rajačić pisao je više pisama u kojima je tražio zaštitu srpske Crkve. Značajna pomoć posle Revolucije došla je od ruskog imperatora Nikolaja I.
Tokom Velikog rata, stanje se ponovilo. Zgrada Bogoslovije je devastirana, manastiri često opljačkani skupljanjem prihoda za carsku vojsku.
Deo sveštenika je bio hapšen i interniran. Vladika Miron Nikolić koji je administrirao Mitropolijom, uložio je velike napore i značajnu snagu da stanje drži pod kontrolom. I pored poznih godina, odmereno i mudro je uspeo da nađe politički balans i sačuva Crkvu.
Značaj Karlovačke mitropolije bio je presudan i za Srpsku crkvu između Dva svetska rata.
Njene institucije, inkorporirane su u najvećoj meri u obnovljenu srpsku patrijaršiju. Episkopi nekadašnje mitropolije nastavili su crkveni život u novoj državi i novoj crkvenoj organizaciji.
Vladika Miron Nikolić doživeo je duboku starost. Umro je pred samo izbijanje Drugog svetskog rata u Jugoslaviji februara 1941. Vladika Georgije Letić temišvarski i kasnije banatski bio član Sinoda i komisije za pisanje Ustava SPC.
Vladika Georgije Zubković budimski bio je kandidat za patrijarha 1938, preživeo je sa svojom eparhijom i Drugi svetski rat. Vikarni vladika Ilarion Zeremski učesnik Pariske mirovne konferencije, vrsni teolog, istoričar, poznavalac istorije Karlovačke mitropolije, postao je vladika gornjokarlovački. Umro je 1931. Protosinđel Maksimilijan Hajdin je takođe umro kao episkop gornjokarlovački. Grob su mu oskrnavile ustaše tako da se ne zna mesto njegovog konačnog počinka.
Jeromonah Valerijan Pribićević, brat uticajnog Svetozara Pribićevića, bio je tokom 1939. izabran za vikarnog episkopa sremskog. Jeromonah Vikentije Vujić nasledio je na tronu banatskih episkopa Georgija Letića 1936.
Protosinđel Irinej Ćirić, postao je najpre episkop timočki, potom zatim bački (1922). Jedan je od osnivača Svetskog saveta crkava. Višegodišnji član Sv Sinoda, koji je tokom Drugog svetskog rata pomagao i spasavao srpsku decu u mađarskim logorima. Posle rata hapšen i zatvaran od novih vlasti Jugoslavije, kao narodni neprijatelj. Njegovom smrću novembra 1955, simbolički su nestajale veze za bivšom Mitropolijom.
Bio je i jedan (važan) izuzetak.
Vikentije Prodanov, koji je zamonašen 1917. u Bezdinu, a potom je 1921-1923. bio Upravitelj fondova Karlovačke mitropolije. Ovaj daroviti istoričar i pravnik, urednik GIDNS, sekretar Sinoda od 1932, izabran je za episkopa zletovsko- strumičkog 1936, potom za bitoljskog 1940.
Njegov trnoviti politički put tokom rata i okupacije, posleratnih zabrana i progona završen je izborom za srpskog patrijarha 1. jula 1950. U najtežem vremenu najautoritarnije vlasti Brozovog režima vodio je srpsku crkvu dok nenadano (nasilno) nije okončao život 5. jula 1958, pošto je odbio zahteve države da se prizna Makedonska pravoslavna crkve sa eprhijama u kojima je stolovao dugi niz godina.
(Kraj)
Autor: prof dr Goran Vasin
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Gorana Vasina možete pročitati ovde:
Goran Vasin: Karlovačka mitropolija – uspon srpske ideje u 18. i 19. veku (drugi deo)
Preuzmite android aplikaciju.
