Posle Londonskog ugovora 1830, dobijanjem nezavisnosti, kao prva samostalna balkanska država Grčka počinje dinamični put unutrašnje i spoljne politike.
U odnosu na današnju teritoriju ona je bila značajno manja, siromašnija i bez prave i razvijene infrastrukture. Turski putevi, u lošem stanju, nisu bili dovoljni da pokrenu razvoj industrije ili da značajnije doprinesu razvoju trgovine. Jaka trgovačka flota nije postojala.
Ona se mahom nalazila pod uticajem bogatih grčkih trgovaca u Carigradu, koji su bili osmanski državljani. Monetarni sistem takođe nije bio razvijen. Atina je bila mali grad, dok se Solun nalazio van granica Grčke.
Veliki broj Grka živeo je van opsega novonastale države, tako da je nacionalno ujedinjenje bilo složen i dug proces.
Najpre je bilo potrebno seosko stanovništvo povezati u jaku i državotvornu celinu, pojačati svest o pripadnosti novoj državi, pomiriti mentalitetske razlike koje su postojale po geografskim oblastima.
Buduća teritorijalna ekspanzija morala se postići na račun Osmanskog carstva, koje iako u opadanju, nije bilo nimalo lak protivnik.
Balkanske države će tek 1912, postići konačnu pobedu nad Osmanlijama. Susret Grka sa suparničkim bugarskim nacionalnim pokretom takođe je bio prepun rizika.
Tako da se vremenom, u dugom procesu, krenulo sa stvaranjem institucija, izgradnjom države, jačanjem ideje da se Grci okupe oko svoje nezvisne države, a da se kao model ustanovi zapadni parlamentarni politički sistem.
Stvaranjem mreže nacionalnih osnovnih škola, formiranjem Atinske arhiepiskopije kao samostalne pravoslavne crkve, dinamičnim razvojem parlamentarizma, jačanjem vojske, stalnim planiranjem ustanaka na teritoriji Turske krenulo se u ostvarivanje nacionalnog ujedinjenja, koje je na kraju trebalo da rezultira Megali idejom.
Put je bio dug i težak, baš kao i kod drugih balkanskih država. Srbi su svoj put započeli nešto ranije, Prvi i Drugim ustankom, borbom za autonomiju kneza Miloša Obrenovića, tragajući za svojim modelom stvaranja države i nacionalnog ujedinjenja.
Bugari, koji će u proces krenuti nešto kasnije, uz početnu podršku Rusije dolaze do svog državnog projekta Sanstefanske Bugarske, koja će neminovno dovesti do sukoba sa drugim balkanskim državama.
Grčke institucije stvarane su postepeno, jačala je Nacionalna banka, po zapadnom modelu formirana je vojska, a politički život bio je buran i prepun stranačkih sukoba i dinamike koja karakteriše politički scenu Grčke do današnjih dana.
Engleska, Francuska i u manjoj meri Rusija česti su akteri u politikim krizama. Atina je od 1860ih drastično počela da uvećava broj stanovnika, a Pirej postaje važna Sredozemna luka. Više pokušaja ustanaka na Kritu (najznačajniji 1866-1869, rat 1897), koji je zbog svog strateškog značaja bio važan za Grčku, rezultiralo je pripajanjem ostrva u dugim pregovorima sa Velikim silama.
Ime Elefteriosa Venizelosa bilo je u značajnoj meri sinom za Krit i generalno ideju objedinjavanja Grka. Rodom sa ostrva, rano se uključuje u politiku, i svojim aktivizmom postaje važan politički faktor (kao član Liberalne stranke) u gotovo svim dešavanjima od kraja 19. veka.
Politička mreža koju je temeljno stvarao i gradio donela mu je veliki prestiž. Neumoran, nije se lako povlačio ni posle političkih poraza, uporan u ostvarivanju svojih ideja, taktičar, postajnje centralna figura i premijer Grčke od 1910. do 1920, kasnije 1928-1933.
U značajnoj meri uticao je stvaranje političkog sistema koji je uticaj stranih faktora posebno Engleske i Frnacuske umanjio. Nemačke posebno. Venizelizam postaje jedno od obeležja grčke politike. Stvaranje političkih oligarhija koje će u političkog životu postojati do danas, unekoliko je i Venizelosovo političko nasleđe.
U vremenima Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata vodio je Grčku do značajnih pobeda i velikih teritorijalnih proširenja posle poraza Turske 1912-1913, i posebno vešto vezujući Grčku za sile Antante (nasuprot kralju Konstantinu) uspeo je da obezbedi državi status sile pobednice.
Kao sila pobednica, Grčka se našla na korak od potpunog ostvarenja nacionalnog ujedinjenja. U odnosima sa Velikim silama, povlačenjem Venizelosa, lošom koordinacijom vojske i spoljne politike, desila se Maloazijska tragedija, događaj koji će trajno obeležeti i preokrenuti toko moderne grčke istorije.
Prilikom mirovnih pregovora u Parizu sa proleća 1919, ništa nije odavalo takav mogući rasplet…
(nastaviće se)
Autor: Prof. dr Goran Vasin
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Gorana Vasina možete pročitati ovde:
Goran Vasin: Srpska Vojvodina – od Ideje do Zaveta (četvrti deo)
Preuzmite android aplikaciju.
