Rasplet Prvog svetskog rata, doneo je naizgled i Grčkoj konačno rešenje nacionalnog pitanja.
Slom Centralnih sila, učešće Grčke na strani sile Antante zahvaljujući Elefteriosu Venizelosu, pružio je priliku da se pitanje ujedinjenja Helena izvede u skladu sa velikim brojem zamisli iz političkih planova 19. veka.
Velike sile nisu imale ništa protiv da se Grčkoj pruže nova teritorijalna proširenja na račun Turske. Lojd Dejvid Džordž je u tom smislu davao pozitivne signale grčkoj vladi. Rat koji je započeo maja 1919. i trajao do oktobra 1922, završio se katastrofom po Grčku, stradanjem grčkog civilnog stanovništva i razmenom stanovništva dve države što je na kraju ozvaničeno ugovorom u Lozani.
Velika Britanija, je na početku podržala nastojanja Grčke, što je dovelo do iskrcavanja grčke vojske u Smirni 15. maja 1919.
Velike Sile u tom momentu nisu rešile pitanje statusa Istanbula (Carigrada) u kome je u tom momentu živelo gotovo polovina nemuslimanskog stanovništva. Grčkoj su direktno trebali da pripadnu Imvros i Tenedos, delovi Maloazijske obale i delovi Trakije.
Ugovorom u Sevru 10. avgusta 1920, više-manje je ozvaničeno takvo stanje, ali je zona oko Smirne i dalje formalno bila neutralna sa budućim plebiscitom stanovništva. Teritorije nekadašnje Osmanske imperije Iran, Irak, Jermenija, Sirija, Liban, dolaze pod protektorat u najvećoj meri Velike Britanije i Francuske.
Pre početka Velikog rata blizu 2,5 miliona Grka živelo je u Turskoj. U Smirni sa zaleđem živelo je 375.000 Grka i 325.000 muslimana.
Vaseljenska patrijaršija i bogati Grci Carigrada imali su vidnog učešća u društvenom i političkom životu Imperije. Nekadašnja prestonica Vizantije nije izlazila iz fokusa dela grčkih elita koje su sanjale o momentu da se grad vrati pod okrilje Helenske kraljevine.
Ipak suprotnosti u pogledima na ovo komplikovano pitanje vidljive su odnosima elita u Atini i Turskoj. Carigrad pod međunarodnim protektoratom posle rata, dao je priliku i delu grčkih trupa da stupe na tlo grada. Manifestacije oduševljenja bile su prisutne, ali i strepnja dela dobro obaveštenih magnatskih krugova koji su strahovali od potencijalnih odmazdi i revolta turskog stanovništva.
Venizelos je insistirao da Grčka ne vodi rat protiv muslimana već korumpirane i neefikasne vlade koja ugnjetava stanovništvo.
Od maja 1919. do oktobra 1920. grčke snage su držale deo maloazijske obale i deo zaleđa u Anadoliji. Ofanziva grčke vojske dublje u Anadoliju, koju je podržao Lojd Džordž bila je strateška greška. Mustafa Kemal (Ataturk), koji je krenuo u proces konsolidacije vojske i unutrašnje politike, povlačio se sve dublje u unutrašnjost koja je bila nepristupačna i teška za napredovanje.
Iako su grčke snage bile bolje opremljene i jače, na terenu u nizu manjih i većih bitaka od decembra 1920. do marta 1921, trpe ozbiljnije gubitke. Sovjetska Rusija je tokom 1920, počela da otvoreno pomaže i naoružava tursku vojsku.
U samoj Grčkoj došlo je do političkog rasula zbacivanjem Venizelosa (novembar 1920), povratkom kralja Konstantina i velikim brojem smena u oficirskom koru.
Od juna do septembra 1921, grčka vojska je doživela odlučujuće neuspehe. Duboko na terotoriji Anadolije, mogućnosti za snabdevanje bile su vrlo teške. Predlog generala Metaksasa da se krene u defanzivnu strategiju nije prihvaćen.
U teškoj bici kod Sakarije koja je trajala mesec dana (septembra 1921) 60-ak kilometara od Ankare, turska vojska je uspela da odoli svim grčkim napadima. Velike sile počele su da menjaju svoj odnos prema odredbama mira u Sevru.
Velika Britanija nije poslala svoj korpus pred Ankaru, ali Sovjeti jesu dodatno naoružanje turskoj vojsci. Poraz i katastrofa Grčke bili su na pomolu…
(nastaviće se)
Autor: Prof. dr Goran Vasin
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Gorana Vasina možete pročitati ovde:
Preuzmite android aplikaciju.
