Srpska crkva je i u periodu od Požarevačkog do Beogradskog mira bila glavni oslonac u političkom i duhovnom pogledu za sve Srbe u Habzburškoj monarhiji. U ovom periodu dogodila se i jedna važna promena u organizaciji same Crkve. Stari i bolesni Karlovački mitropolit Vikentije Popović- Hadži Lavić je na Crkveno-narodnom saboru u Varadinskom šancu (Novom Sadu) 1722. dobio pomoćnika (koadjutora) beogradskog mitropolita Mojsija Petrovića. U tom momentu Karlovačka i Beogradska mitropolija imaju svaka svog mitropolita. Politička i duhovna ideja o ujedinjenju dve mitropolije bila je živa i o njoj se ozbiljno razmišljalo.
Kada je mitropolit Vikentije Popović Hadži Lavić preminuo, sazvan je Crkveno-narodni sabor sa ciljem da se obe mitrpolije ujedine. Državna vlast bila je protiv tog čina i trudila se da ga spreči. Dvorski ratni savet je smatrao da bi ujedinjenje mitropolija bila strateški nepovoljna situacija po interese Monarhije.
Ipak na izbornom Saboru beogradski mitropolit Mojsije Petrović je nadmudrio carskog komesara.
Predloženo je da mitropolit Mojsije zadrži Beogradsku mitropoliju, a da privremeno administrira Karlovačkom mitropolijom. Tako je u ličnosti mitropolita Mojsija Petrovića ujedinjena Beogradsko-karlovačka mitropolija u punom kanonskom jedinstvu sa Pećkom patrijaršijom. Titulu mitropolita Beogradsko- karlovačkog i danas nosi srpski patrijarh.
Kao vizionar Mojsije Petrović je učinio značajne reforme u samoj mitropoliji. Unapređeno je stanje sveštenstva, uvedene reforme, stvorena nova pravila za monaštvo, a aktivno se nastavila borba protiv unijaćenja. U samom Beogradu u Srpskoj varoši krenulo se sa podizanjem velikog hrama i novog vladičanskog dvora. Ruski učitelji u srpskoj sredini otvarali su prve škole, a vizantijsko pojanje bilo je sve više u upotrebi. Prerana smrt mitropolita Mojsija, nije zaustavila ove procese.
Njegov naslednik mitropolit Vikentije Jovanović izabran je za Karlovačkog mitropolita, a administrirao je Beogradskom mitropolijom.
Poznat po svojoj neumornoj delatnosti, često je boravio u Beču gde je neprekidno insistirao na poštovanju srpskih privilegija, sprečavanju unijaćenja i reformi crkvenog života. Na mitropolitskom dvoru uveo čitav niz novina.
Po austrijskom modelu, unutrašnjost je bila dekorativna, bogata na način kako su to činili velikodostojnici Monarhije. Smatrajući Beč centrom svih dešavanja i uticaja razvijao je veze i poznanstva koje će kasnije i njegovi naslednici baštiniti za dobrobit Srba u Monarhiji.
Novi Austro-turski rat 1737-1739, doneo je i ovaj put probleme za Srbe u Monarhiji.
Započet ambiciozno, završen je katastrofom habzburške vojske kod Grocke, što je dovelo do sklapanja nepovoljnog Beogradskog mira (1739). Ovim mirom poništene su skoro sve tekovine Požarevačkog mira (1718).
Granica je vraćena na Dunav i Savu, a Beograd je ostao pogranična tvrđava Osmanske imperije. Veliki broj Srba ponovo prelazi u Monarhiju na čelu sa patrijarhom Arsenijem IV Jovanovićem Šakabentom. Značajan deo Srba iz Beograda prelazi u Novi Sad i dosta će doprineti uzdizanju grada.
Sličan je slučaj i sa Jermenskom zajednicom iz Beograda koja će utočište naći u Novom Sadu.
Iskustva stečena austrijskom upravom u Srbiji, ostala su značajna i važna. Ideja da se uz pomoć Austrije može doći do oslobođenja od Osmanlija bila je živa kroz 18 vek. Srbi u Monarhiji ostaju duboko ukorenjeni na crkvene i nemanjićke tradicije i počinju uzdizanje srpske ideje koja će vrhunac doživeti upravo pred Prvi ustanak.
Prvi veliki plan izneo je patrijarh Arsenije Jovanović Šakabenta 1736/ 1737. Ideje su počele da se roje. Iako je put do njihovog izvršenja bio dug i naporan, a borba teška i neizvesna, Srbi u Monarhiji počinju se uzdizati, kao u tom momentu, ključni faktor okupljanja celog Srpstva…
Autor: prof dr Goran Vasin
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Gorana Vasina možete pročitati ovde.
Goran Vasin: Revolucije 1848 i 1956 – simboli mađarskog nacionalnog jedinstva
Preuzmite android aplikaciju.
