Racija u Novom Sadu 1942. godine, poznata i kao Novosadska racija, predstavlja tragičan epilog masovnih likvidacija Srba, Jevreja i Roma koje su izvele mađarske fašističke vlasti na području tada okupirane Bačke.
Ova nasilna akcija, obavljena u januaru 1942. godine, bila je jedan od najokrutnijih zločina u drugom svetskom ratu u AP Vojvodini.
Racija je započeta na Božić u naseljima Šajkaške – Čurugu, Gospođincima, Šajkašu, Đurđevu, Mošorinu, Titelu, Loku, Gardinovcima, Vilovu, Žablju, kao i u gradovima Bečeju, Srbobranu, Temerinu, a zatim i u Novom Sadu (od 21. do 23. januara 1942. godine).
Mađarske vlasti opravdale su ovu akciju kao policijsku raciju, nastavljajući oficijelni narativ o borbi protiv partizanskog pokreta. Međutim, u stvarnosti, cilj je bio uklanjanje „neželjenih elemenata“ s teritorija koje su Mađarskoj pripojene po završetku aprilskog rata.
U periodu od samo mesec dana, između 3000 i 4000 ljudi bilo je žrtva ovog masovnog pokolja, što ga je učinilo najvećim pokoljem u AP Vojvodini tokom Drugog svetskog rata.
U samom Novom Sadu, pogubljenja su se odigravala na različitim lokacijama. Žrtve, bilo muškarci, žene ili deca, bivale su brutalno ubijane, primenom različitih metoda… bajonetima, sekirama i kundacima.
Žandari i vojnici vodili su ljude na različite lokacije, gde bi im neretko naređivali da kleknu u sneg. Žrtvama je bilo pucano u leđa, a one bi padale licem u sneg.
Neki su čak bili nasilno naterani da legnu na zemlju, gde su tako i ubijeni. Upravo ovakva scena se često ponavljala kako sa odraslim muškarcima, tako i sa ženama, decom, pa i odojčadima u naručju majki.
Mesto javnog pogubljenja kasnije je označeno tablom postavljenom u Miletićevoj ulici, na kući broj 10.
Spomenik “Porodica“, poznatiji kao Spomenik žrtvama racije postavljen je na Keju davne 1971. godine.
Urađen je u bronzi a na postamentu se nalaze ploče sa imenima stradalih žrtava u raciji koja je sprovedena od 07. do 29. januara 1942. godine.
Priča o porodici Jovandić
Jedan od najsurovih prikaza zločina je tragična sudbina porodice Jovandić. Na teritoriji današnjeg Bulevara oslobođenja i ulice Kralja Petra I, ova porodica je postala žrtva pokolja.
Majka, Jelka Jovandić, kojoj je odobreno da ostane u životu, svake noći je palila sveće i kandilo za svoje petoro sinova. Na kraju, sudbina njene dece je bila tragična, a tuga za izgubljenim sinovima je nosena sve do njene smrti 1971. godine.
Danas, ulica u Novom Sadu nosi njihovo ime, a spomen tabla na mestu porodične kuće svedoči o tragičnom događaju. Na zelenoj površini u blizini, posađeno je pet jablana i jedna jela, što simbolizuje sećanje na žrtve.
Žrtve ove racije, koje su likvidirane na najbrutalniji način, nisu našle počivalište u grobnici, već su ih egzekutori bacali u Dunav i Tisu, koji su tog ledenog januarskog perioda bili potpuno zamrznuti.
Iako se javnost danas seća ovih strahovitih događaja, komemoracija se obeležava svake godine, sa diplomatskim predstavnicima Mađarske u prisustvu.
Novosadska racija, kao tragično poglavlje iz istorije, nastavlja da neguje važnost održavanja sećanja i borbe protiv negiranja istorijskih zločina.
Časopisi i novine koje su Novosađani čitali pre više od 100 godina
Preuzmite android aplikaciju.
