Odnosi Srbije i Mađarske nalaze se svakako na istorijskom maksimumu, a najveću zaslugu u tome imaju predsednik Srbije Aleksandar Vučić i premijer Mađarske Viktor Orban.
Srpsko—mađarske ekonomske, političke i brojne druge veze, kao i sve bolji položaj srpske manjine u Mađarskoj i obrnuto, mađarske u Srbiji, pokazatelji su takođe nivoa do kog su dosegli ovi odnosi. No, uprkos svemu tome, postoji i dalje veliko međusobno nepoznavanje, posebno u domenu istorije i kulture. Zbog toga je svakako interesantno saznati nešto novo i nepoznato iz različitih aspekata kulture susednog naroda.
Ovog puta u pitanju je prva mađarska štampana knjiga. Kao što je dobro poznato istorija štamparstva je započela sa Johanom Gutenbergom koji je štampao Bibliju 1456. godine. Što se Srba tiče, 1494. godine, jeromonah Makarije na Cetinju je štampao Oktoih prvu srpsku štampanu knjigu. Mađari su upravo između ova dva događaja započeli svoju istoriju štamparstva. Ona je vezana za razvoj renesanse u Ugarskoj u doba kralja Matije Korvina (1458—1490), koji je nakon braka sa italijanskom princezom Beatriče, Ugarsku doveo na mapu zemalja u kojoj je renesansa uzela velikog maha, a brojni ugarski humanisti su odlazili na studije u Italijku i vrlo su bile intenzivne kulturne veze sa ovom zemljom.
Prvi štampar koji je došao u Ugarsku bio je Andreas Hes, najverovatnije nemačkog porekla.
Hes je živeo u Rimu i radio u štampariji kod Lauera. No, 1471. ili 1472. godine, na preporuku i uz podršku ostrogonskog nadbiskupa Jovana Viteza, prepozit Budima Ladislav Karai, inače vicekancelar kralja Matije Korvina, pozvao je Hesa u Budim. Andreas Hes je tako u Budimu otvorio prvu ugarsku štampariju i to je početak mađarske štampane knjige i predstavlja izuzetno značajan momenat u celokupnoj kulturnoj istoriji mađarskog naroda, ali i srednje Evrope. Od vladara je dobio pomoć od 2000 srebrnih forinti koje su pomogle da otvori štampariju.
Ona uistinu dugo nije trajala, i nakon 1473. godine nema više podatak o njoj. Neki istraživači smatraju da je razlog tome smrt samog Andreasa Hesa. Njegova ličnost, činjenica, ostaje prilično misteriozna, što je sasvim suprotno njegovom nemerljivom značaju. Ne znaju mu se ni mesto, ni godina rođenja, a isto se odnosi na datum njegove smrti. Nepoznata je njegova karijera, sem nekih detalja vezanih za boravak u Rimu. No, uprkos tome, zna se na koji način je ušao na velika vrata u istoriju Mađara.
Uoči velikog hrišćanskog praznika Duhova 1473. godine, 5. juna, iz Hesove štamparije izašla je prva knjiga—Chronica Hungarorum tj. Hronika Mađara.
Na kraju knjige, na kolofonu zapisane su upravo reči koje svedoče o mestu i vremenu kada je knjiga štampana Finita Bude anno Domini MCCCCLXXIII in vigilia penthecostes: per Andream Hess. Ova kratka zabeleška na latinskom jeziku predstavlja početak mađarske štampane knjige koja ove godine slavi značajan jubilej—550 godina od izlaska ispod Hesove štamparske prese.
Ova knjiga predstavlja srednjovekovnu hroniku nastalu na osnovu jedne ranije ugarske hronike, nastale u XIV veku. Podeljena je u dva dela, prvi ide od početaka, tj. porekla Ugara sve do vladavine Lajoša Velikog i predstavlja kompilaciju različitih ranijih spisa i hronika. Drugi deo ide od vladavine Lajoša Velikog do 1468. godine, kada je kralj Matija Korvin vodio pohod na Vlašku i tu se završava. Poznata je još i kao Chronicon Budense ili Budimska hronika, po mestu gde je štampana. Ova prva mađarska štampana knjiga sačuvana je u svega deset primeraka, od kojih se dva čuvaju u domovini, jedan je primerak u Državnoj Sečenji biblioteci, a drugi u biblioteci Univerziteta Loranda Etveša, dakako oba u Budimpešti. Preostalih osam primeraka se čuvaju u Parizu, Beču, Pragu, Sankt Peterburgu, Lajpcigu, Krakovu, Rimu i Nju Džersiju.
Od tada počinje istorija mađarske štampane knjige.
Ispod Hesove prese proisteklo je možda još jedno štampano delo, biografije velikih pesnika Svetog Vasilija Velikog, koja je pored ovoga sadržala i Ksenofontovu Odbranu Sokratovu. Oba ova klasična dela štampana su (u jednoj knjizi) u prevodu italijanskog humaniste Leonarda Brunija. Od tada je štampana knjiga bila sve više na ceni u Ugarskoj, kao i drugde u Evropi, i čitalačka revolucija je mogla da otpočne.
Autor: Prof. dr Boris Stojkovski
Stavovi izneti u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Prethodni autorski tekst Borisa Stojkovskog možete pročitati ovde:
Preuzmite android aplikaciju.
