Kulturno i istorijsko jezgro Novog Sada čine sigurno mnoge stvari, ali ono na šta prvo i istinski Novosađani pomisle jeste Almaški kraj, koji je negde okosnica svega onog što je bilo i što će biti na teritoriji ovog grada.
Spomen Almaškom kraju ne treba gledati samo teritorijalno, već i kroz ljude, njihovu kulturu, duh koji se osetio, ali se i dalje oseti u gradu.
Istorija Almaškog kraja
Almaški kraj je jedna od najstarijih gradskih četvrti Novog Sada. Ovaj kraj tradicionalno se veže za samo jezgro Novog Sada i prema popisu iz 19. veka čini najvećim delom predeo koji je danas poznat kao Podbara. Iako su nazivi tadašnjnih ulica bili drugačiji, Almaški kraj je bio i ostao sam centar dešavanja u gradu.
Glavna ulica, baš kao i danas, jeste Zmaj Jovina, samo je tada nosila naziv Pijaca. Naziv je dobila pre svega zbog brojnih trgovačkih radnji koje su se ovde nalazile. Od Zmaj Jovine, Almaški kraj se prostirao današnjom Pašićevom ulicom, Miletićevom, do ulice Zlatne Grede, od koje je nadalje sve do Almaške crkve, čitav gradski deo bio poznat kao Almaški kraj.
Najznačajnija ulica Almaškog kraja bila je ulica Zlatne grede, koja je jedna od tri najstarije ulice u Novom Sadu. Ulica je među Novosađanima još bila poznata pod nazivom „Profesorski sokak“. Za Almašane veliki značaj ove ulice je rođenje velikana Jovana Jovanovića Zmaja i Đure Daničića. Prema pisanju Nikole Grdinića, ovde su stanovali i čuveni profesori Svetozar Marković i Laza Kostić.
Iako su Almašani preseljeni u prvoj polovini 18. veka na područje onog što danas poznajemo kao Almaški kraj u Novom Sadu, njihova kultura postala je sinonim za sve ono što danas poznajemo kao novosadski.
Kultura Almašana
O bogatoj kulturi Almašana može se govoriti na više načina. Prvo, postoji veliki broj znamenitih ličnosti, ne samo Novog Sada, već i čitave zemlje. Sa druge strane, visoko razvijena svest i učenost Almašana doprinela je dodatnom razvitku kulturnog života grada, osnivanju brojnih institucija i velelepnih građevina.
Najpoznatija je institucija Matice srpske koja je u ovaj Almaški kraj preseljena 1928. godine.
Crkva Sveta tri Jeraha ili drugačije poznata Novosađanima kao Almaška crkva, sagrađena je 1718. godine. Almaška crkva je prepoznata još u to vreme kao arhitektonsko delo od velike važnosti. U njoj se nalazi ikona Almaška Bogorodica, čuveno delo Uroša Predića, koje je izazvalo mnogo kritika na Predićev račun, prvenstveno zbog vrlo osobitog i autentičnog oslikavanja Bogorodičinog lika koji je bio atipičan za hrišćansko oslikavanje Bogorodice. Ovo Predićevo delo je od velikog značaja za srpsko slikarstvo jer je, kako je i Predić sam navodio, spoj tradicionalnog i modernog.
Kuća Hadžijevih je jedna od znamenitih građevina koja je i simbol ovog kraja. Kuća priča priču o čuvenom Kosta Hadži, novosadskom advokatu i meceni, koji je bio upamćen po svom humanitarnom radu. Kosta Hadži je u to vreme bio okružen intelektualcima poput Veljka Petrovića, Miroslava Krleže i drugih. Njegova kuća je pripadala je neobaroku i zauzima frontalni deo ulice Koste Hadži. U planu je adaptacija i obnova kuće Hadžijevih.
U almaškom kraju, ostale zgrade takođe plene svojim izgledom. Većina ih pripada po stilu, secesiji ili neobaroku, a figure koje ukrašavaju kuće i građevine imaju posebnu estetku i samostalnu vrednost.
Čuvari tradicije
Osim istorijske vrednosti, ovaj kraj poseduje izuzetnu arhitektonsku bitnost. Ovaj kraj ne znači samo identifikaciju stanovnika Novog Sada sa gradom, već i negovanje sopstvene kulturološke građe za koju su Almašani sigurno zaslužni. Pokrajinska vlada je 2021. godine donela odluku da uloži novčana sredstva kako bi zaštitila spomenike kulture ovog kraja, pre svega zbog očuvanja duhovnog nasleđa, ali i svedočanstva o kulturi, životu i srpskoj naciji koji Almaški kraj pruža.
Sa više od 97 miliona Pokrajinska vlada izvršiće potrebnu rekonstrukciju građevina u čitavom Almaškom kraju, koji će sigurno, kao i do sada pružiti svedočanstvo o nastanku kulture jednog grada, ali i o almaškim velikanima poput Petra Dobrovića, Stevana Maksimovića, Alimpije Popovića, Jovana Polzovića…
U okviru Grada Novog Sada i Arhiva Vojvodine 2017. godine obeležena je 300. godišnjica Almaškog kraja, dok je pod pokroviteljstvom IKARUS-a pokrenuta je i digitalna Topoteka Almaškog kraja.
Preuzmite android aplikaciju.
